Bilişsel becerilerimizi geliştirmek, zeka seviyemizi yükseltmek, beyin sağlığımıza iyi bakmak için neler yapmamız gerektiğini az çok biliyoruz. Egzersiz yaparak, sağlıklı beslenerek, bulmaca çözmek gibi beyin egzersizlerine rutinlerimizde yer vererek; kısaca iyi yaşam alışkanlıklarıyla ve bilişsel becerileri destekleyen stratejik oyunlarla beynimize iyi gelen bir şeyler yapmayı deneyebiliyoruz. Peki ya vücudumuzun en önemli organı olan beynimize zarar veren alışkanlıkları biliyor muyuz? Teknolojiye olan bağlılığımız, sosyal medya hesaplarımızdan kopamayışımız, modern çağın bir zorunluluğuymuş gibi görünen ‘multitasking’ten vazgeçemeyişimiz ‘beyin sağlığı’mızı nasıl etkiliyor dersiniz? İşte beyin sağlığını olumsuz etkileyen günlük alışkanlıklar:
Çok fazla oturmak
Araştırmalara göre ortalama bir yetişkin günde yaklaşık altı buçuk saat oturuyor ve bu eylemin beyne nasıl zarar verdiğini bilmeden devam ediyor. 2018 yılında yapılan araştırma, çok fazla oturmanın beynin hafızayı kontrol eden bölgesinde olumsuz değişikliklere neden olduğuna dikkat çekiyor. Araştırmadaki katılımcıların oturma alışkanlıkları ve hafızaları incelendiğinde daha uzun süre oturanlarda bilişsel gerileme, zayıf hafıza ve unutkanlık belirtileri olduğu ortaya çıkıyor. Eğer masa başı bir işiniz varsa veya gün boyunca uzun saatler oturmanız gerekiyorsa telefonunuza ayağa kalkmak için hatırlatmalar ekleyebilir, günlük egzersizlerinizi artırabilir, hareket etmeyi alışkanlık haline getirebilirsiniz.
İlginizi çekebilir: Çok oturmak, egzersiz yapsanız bile sağlıksız olmanıza neden oluyor
Sürekli bilgi akışına maruz kalmak
Beyninizin tipik bir günde baş etmek zorunda kaldığı tüm verileri düşünün. Tahminen kaç dersiniz? Şimdi bu sayıyı anne babanızın sizin yaşınızdayken uğraşmak zorunda kaldıkları günlük bilgiler ile karşılaştırın. Sonuç çok açık, değil mi? Hepimiz gün içinde sürekli olarak uyaranlara maruz kalıyoruz; e-mailler, bildirimler, Instagram hikayeleri, TikTok videoları, podcastler, 24 saat canlı yayın… Bu sürekli veri akışı, beynin işlemesi gereken bilgiyi giderek artırdığından herhangi bir bilgiyi verimli bir şekilde almasını neredeyse imkansız hale getirebiliyor. Bu nedenle zaman zaman sosyal medya hesaplarınızdan, bilgisayar ekranından uzaklaşarak beyin sağlığınızı koruyabilirsiniz. Bildirimlerinizi kapatın, mailleri sessize alın. Göreceksiniz ki çok daha iyi hissedeceksiniz.
Gereğinden fazla yalnız zaman geçirmek
Yalnızlık, şüphesiz ki zaman zaman hepimizin ihtiyacı ancak fazlası beyne zarar. Sosyal bir varlık olan insanın, diğer insanlarla birlikte olması iyi oluşu olumlu yönde etkilediği kadar beyin sağlığı için de oldukça önemli. 2021 yılında yapılan bir araştırma, daha az sosyalleşen insanların beyinlerinde bilgiyi işlemekten sorumlu maddenin daha az olduğuna dikkat çekiyor. Michigan Üniversitesi‘nde yapılan benzer bir araştırma, günde sadece 10 dakikalık yüz yüze konuşmanın bile bilişsel performans ve hafızada belirgin iyileşmelere yardımcı olabileceğini ortaya çıkarıyor. Sosyal medya hesaplarındaki arkadaşlıklar, sosyalleşme ihtiyacını karşılamadığı için beyin gelişimine de katkıda bulunmuyor. Bu yüzden dışarı çıkmalı, yeni ortamlara dahil olmalı, yeni insanlarla tanışmalı veya sevdiklerinizle daha fazla zaman geçirerek sosyalleşme zamanlarınızı artırmalısınız.
İlginizi çekebilir: Yalnızlığın fiziksel sağlık üzerindeki etkileri
‘Multitasking’ten vazgeçmemek
Aynı anda birden fazla işle ilgilenmek, çağın getirdiği zorunlu bir beceriymiş gibi gelebilir ve siz de bu konuda harika olduğunuzu düşünüyor olabilirsiniz. Ancak, yanıldığınız bir nokta var; multitasking birçok insanın iddia ettiğinin aksine pek verimli değil. Sebebi ise beyni köreltiyor olması. Nörobilim alanındaki uzmanlar, insan beyninin çoklu görevler konusunda çok da başarılı olmadığını ve aynı anda birden fazla işle uğraşmanın bilişsel maliyetleri olduğuna dikkat çekiyor. Gresham College‘da yapılan bir araştırmaya göre, bir göreve konsantre olmaya çalışırken başka bir işle de uğraşıyor olmak IQ seviyesini düşürebiliyor. Önemli bir rapor hazırlarken bir yandan maillerinizi kontrol etmeniz beyninize zarar vermenin yanı sıra veriminizi düşürebilir. Bu nedenle işlerinizi mümkün olduğunca bir sıraya koyup ve her birini teker teker ele alıp odaklanma becerinizi artırırken beyin sağlığınızı destekleyebilirsiniz.
İlginizi çekebilir: Bir şeye odaklanın: Multitasking’i durdurarak daha verimli olmanın yolları
Kulak sağlığını önemsememek
Birçoğumuz, beynin komşuları olan kulakların bilişsel sağlıkla olan ilişkisini gözden kaçırabiliyoruz. Ancak, üzerine biraz düşündüğümüzde kulaklarımızın beynimizin dış dünyadan bilgi almasını sağlayan en önemli aracılardan biri olduğunu fark edebiliriz. Araştırmalar, Amerika’da dört yetişkinden birinin gürültüye bağlı işitme kaybı belirtileri gösterdiğine ve işitme kaybının diyabet ve kanserden sonra üçüncü kronik sağlık sorunu olduğuna dikkat çekiyor. Öte yandan, yaşlı yetişkinlerdeki işitme kaybının Alzheimer ve beyin dokusu kaybı gibi beyne ilişkin sağlık sorunları ile ilgili olduğu da ortaya çıkıyor. Bu nedenle kulak sağlığına özen göstermek oldukça önemli. Kulaklarınıza iyi bakmak ve dolayısıyla beyin sağlığınızı korumak için uçaklarda gürültü önleyici kulaklık takabilir, çim biçme, inşaat sesi gibi rahatsız edici seslerin bulunduğu ortamlardan mümkünse uzaklaşabilir, elektronik cihazlarınızdaki bildirim seslerini kısabilir ve gün içinde sessizliğin tadını çıkarmak için gürültüsüz molalar verebilirsiniz.
İlginizi çekebilir: Yeni favori aktiviteniz olmaya aday bir kavram: Aralıklı sessizlik
Devamlı olumsuz bir tavır takınmak
Olumsuz düşünceler, zaman zaman hepimizin zihnini ele geçirebilir ancak bir olumsuz düşüncenin bile bataklık gibi bizi içine çekip katlanarak büyüdüğünü ve beraberinde başka olumsuz düşünceleri de getirdiğini fark etmek şart. Hele bir de bu olumsuz düşüncelerin ortaya çıkma sıklığı ‘zaman zaman’dan çok daha fazla ise tehlike çanları çalıyor demek. Çünkü, araştırmalara göre olumsuz düşünceler sadece karanlık bir ruh yaşamamıza değil aynı zamanda beyin sağlığımızın da riske girmesine neden oluyor. Alzheimer’s & Dementia Dergisi’nde yapılan bir araştırma sürekli olarak olumsuz düşüncelere sahip olan 55 yaş ve üstü kişilerde biliş kaybı ve hafıza problemlerinin olduğunu ortaya çıkarıyor. Ayrıca, Alzheimer hastalığının belirtilerinin de katılımcılarda olduğuna dikkat çekiyor. Beyin sağlığınızı korumak için kendinizi olumsuz düşüncelerden uzaklaştırabilir, sahip olduklarınıza odaklanmak için şükran günlüğü tutabilir, kaygıyı azaltmak için meditasyon ve nefes tekniklerinden yararlanabilir ve etrafınızı pozitif insanlarla sarabilirsiniz.
Kaynak: psychologytoday, aarp, harvard.health
İlginizi çekebilir: Zekanızı geliştirmenin bilimsel olarak kanıtlanmış yolları