Dejavu, pek çok insanın deneyimlediği bir durumdur. Dejavu, şu anda gördüğünüz ya da deneyimlediğiniz bir şeyi sanki daha önce görmüş ya da yaşamış gibi hissettiğiniz bir deneyimdir. Fransızca bir kelime olan dejavu, “daha önce görülmüş olan” anlamına gelmektedir. Dejavu genelde kişide bir sorun olduğu anlamına gelmemektedir. Temporal lob epilepsisi olan kişilerde nöbet sırasında dejavu görülme ihtimali olsa da hiçbir sağlık sorunu olmayan kişiler de dejavu yaşayabilmektedir.
Dejavu özellikle genç yetişkinler arasında yaygın olarak görülen bir durum olsa da uzmanlar, dejavunun gerçek nedenini tam olarak tespit edememişlerdir. Bununla birlikte dejavuya nedenleriyle ilişkili olarak öne sürülen bazı teoriler bulunmaktadır. Dejavunun neden gerçekleştiğine öne sürülen teorileri ve dejavuya dair merak ettiğiniz diğer şeyleri bu yazıda okuyabilirsiniz.
Dejavu Nasıl Olur?
Dejavunun iki farklı deneyimin çarpışması sonucu olabileceği düşünülmektedir. Mevcut bir durumu hatırlama deneyimini ve bunun yanlış bir hatırlama olduğu hissi dejavuya needen olabilmektedir. Dejavuda kişi, daha önce yaşadığını düşündüğü şeyi aslında daha önce yaşamadığını fark etmektedir.
Dejavu yaşayan kişiler, yaşadıkları şeye karşı aşinalık hissetseler de aslında gerçek ile hissettikleri arasında uyumsuzluk olduğunun farkındadır. Yani kişi, daha önce kesinlikle yaşamadığı bir şeyi hissettiğinin farkındadır. Dejavu, her gün aynı otobüs güzergahını kullandığı için yola aşina olmakla aynı şey değildir. Dejavuda daha önce yaşanmamış bir konuşmayı hissetmek, ancak bunun daha önce yaşanmadığının farkında olmak söz konusudur.
Dejavu Neden Olur?
Dejavu önceden belirti vermeden meydana geldiği ve genelde önemli bir sağlık sonucu ortaya çıkmadığı için dejavunun gerçekleşme nedenini incelemek mümkün değildir. Dejavunun anlık bir his olması da incelenmesini zor hale getirmektedir.
Uzmanlar, dejavunun neden gerçekleştiğine dair bazı teorilere sahiptir. Genelde hafızayla ilişkilendirilen dejavuyu açıklamaya yönelik öne sürülen teorilerden bazıları şu şekildedir:
Algı bölünmesi
Algı bölünmesi, bir şeyin iki farklı zamanlarda görünmesiyle dejavunun yaşandığını ileri sürmektedir. Bir şeyi ilk kez gördüğünüzde dikkatinizi vermemiş olsanız dahi göz ucuyla o şeyi algılayabilirsiniz. Bu da beyninizin sınırlı bir bilgiye sahip olsa dahi gördüğünüz şeye dair hafıza oluşturmaya başlamasına neden olabilir.
Örneğin, bir manzarayı daha önce dikkatinizi vermeden gördüyseniz, bir dahaki sefere manzarayı ilk kez gördüğünüzü düşünebilirsiniz. Ancak beyniniz bu manzarayı önceden de hafızaya aldığı için ilk kez gördüğünüzü düşündüğünüz şeyi daha önce de görmüşsünüzdür. Bu da dejavu yaşamanıza neden olur.
Beyinde kısa devre sorunları
Bu teoriye göre beyin arada sorunlar yaşadığında, yani kısa devre yaptığında dejavu yaşanıyor olabilir. Beyinde ufak elektriksel sorunların olması, anıları hatırlama sürecinde karışıklıklar meydana gelmesine yol açabilir.
Beyinde bu tür fonksiyon bozuklukları olduğunda halihazırda yaşadığınız şeyi daha önce olmuş bir şey olarak algılayabilirsiniz. Bu tür bozukluklar düzenli olarak gerçekleşmediği sürece genelde ciddi bir soruna işaret etmemektedir.
Anıları geri çağırma
Bazı uzmanlar, dejavunun anıları işleme ve hatırlamakta ilişkili olduğunu düşünmektedir. Daha önce deneyimlediğiniz ancak hatırlamadığınız bir şeye benzeyen bir olayla karşılaştığınızda dejavu yaşayabilirsiniz. Yani yaşadığınız anıya erişemeseniz dahi beyniniz yine benzer bir durum içerisinde olduğunuzun farkındadır.
Anınızı tam olarak hatırlayamamanız, duruma garip bir şekilde aşinalık hissetmenize neden olabilir. Oysaki anınızı hatırlayabilseydiniz, iki anıyı birbirine bağlayabilir ve bu sayede dejavu yaşamamış olurdunuz.
Bu durum bazense ortada bir anı olmamasına rağmen daha önce görülen bir şey nedeniyle yeni karşılaşılan duruma aşina olmayla ilişkilendirilmektedir. Örneğin, yeni bir işe başladığınızda ortamın tanıdık gelmesinin ve dejavu yaşamanızın nedeni, daha önce buna benzer bir ortama girmiş olmanızdan kaynaklanabilir.
Dejavu Yaşamak Normal midir?
Dejavu yaşamak anormal ya da sağlıksız bir durum değildir. Dejavu genelde 15 ila 25 yaş arasındaki kişilerin deneyimlediği bir şeydir. Yaş ilerledikçe dejavu yaşama ihtimalinin giderek azaldığı düşünülmektedir.
Dejavu, nöbet geçirmekle aynı şey değildir. Bununla birlikte dejavu bazen beynin temporal lob bölgesiyle ilgili olarak görülen bir nöbet bozukluğu olan temporal lob epilepsisinin bir belirtisi olarak ortaya çıkabilmektedir. Temporal lob epilepsisinde dejavu ile birlikte çoğunlukla bilinç kaybı, titreme, dil ısırma, idrar kaçırma ve nöbet sonrası bilinç bulanıklığı gibi belirtiler görülmektedir.
Dejavu bazense başka sağlık sorunlarının belirtisi olarak ortaya çıkabilmektedir. Stres ve aşırı yorgunluk, dejavu yaşama ihtimalinizin artmasına neden olabilir. Bununla birlikte migren ve hafızayı etkileyen başka bozukluklar da dejavu yaşamaya neden olabilir.Dejavu hissinin yanı sıra aşağıdaki belirtileri yaşamanız halinde ortada başka bir sağlık sorunu söz konusu olabilir:
- Bilinç bulanıklığı
- Baş ağrısı
- Güçsüzlük
- Nöbet
- Titreme
Dejavuyu ara sıra yaşamanız sorun olmasa da sık sık dejavu yaşıyorsanız, doktora girmeniz faydalı olabilir. Ayda birkaç kez ya da daha sık olacak şekilde dejavu yaşıyorsanız, dejavunun ardından bilinç kaybı geliyorsa, dejavuya rüya gibi anılar ya da görsel sahneler eşlik ediyorsa doktora gitmeyi ihmal etmemelisiniz. Arada bir yaşanan dejavu hissi genelde herhangi bir soruna işaret etmemekle birlikte sık sık dejavu yaşadığınızı hissetmeniz halinde uzman görüşü almanız gerekir.
İlginizi çekebilir: Zaman düz bir çizgi midir: Jung, nedensellik ve zaman algısı