Dünyamız, yok edilemeyen ve üzerine sürekli yenisi üretilen plastik çöpler denizinde boğuluyor. Yegâne gezegenimiz için tüketim alışkanlıklarımızı değiştirmeye ve plastikleri mümkün olduğunca hayatımızdan çıkarmaya çalışıyoruz. Ancak gün içinde, çevre dostu olmadığının farkına varmadan kullandığımız pek çok eşya var. Gelin, bu eşyalardan bazılarının neler olduğuna ve onları hangi çevre dostu alternatifler ile değiştirebileceğimize bakalım.
1. Simler, pullar, payetli eşyalar
Hiç aklınıza gelmezdi, değil mi? Giyimde, dekorasyonda, kozmetikte ve kırtasiye ürünlerinde eşyalara parlaklık katmak için kullanılan pullar ve simler, günlük hayatta karşımıza çıksa hiç dikkat etmeyeceğimiz plastik ürünlerdir. Hele simler, tam bir baş belası! Elinize yüzünüze yapışır, yıkamakla giderilmez, solursunuz, yutarsınız… Geri dönüşüm? Bu kadar küçük plastikler için mümkün değil. Çevre için en iyisi, yeni bir ürün satın alırken bu göz alıcı pırıltılı eşyalardan uzak durmak.
2. Alüminyum folyo ve streç filmler
Streç film ve benzeri plastik kaplama materyalleri plastik birikiminde büyük kriz yaratıyorlar. Çünkü geri dönüştürülemeyecek kadar ince yapıdalar ve çoğu, çözündüğünde doğaya zarar verecek toksik kimyasallar içeriyorlar. Alüminyum bir metal, plastik değil evet ama o da toksik etkilerinden dolayı pek de çevre dostu sayılmaz. Metal geri dönüşüm kutularına atılmadığında, atık sahalarından toprağa sızar ve yeraltı içme sularını kirletir. Alüminyum folyoya sarılmış yiyeceklere de bulaşır ki bu metal insan sağlığı için de tehdittir. Bu eşyaların yerine kullanabileceğiniz balmumu kumaşlar ve pamuklu bezler, iyi birer çevre dostu alternatiftir. Yemekleri çok daha uzun süre taze tutarlar, toksik etkileri yoktur ve kompost edilebilirler.
3. Kâğıt / plastik bardaklar, tabaklar, çatal kaşıklar
Büyük kahve zincirlerinde, fast food restoranlarında, doğum günü partilerinde ve pikniklerde çok sık kullanılan bu tek kullanımlık eşyalar, atık sahalarında en sık karşılaşılan plastik çöplerdendir. Bulaşık derdini ortadan kaldırdığı ve cam/seramik/porselen versiyonlarına göre çok daha uygun fiyatlı oldukları için sıklıkla tercih edilirler. Ancak kullanım ömürleri birkaç dakika olan bu eşyaların doğada yok olma süreleri birkaç yüzyıl kadardır. Kahve zincirlerine kendi termos ve bardaklarınızla giderek ve parti, piknik gibi etkinliklerde yıkanabilir ve yeniden kullanılabilir tabaklar kullanmaya özen göstererek bu atık türünü hayatınızdan çıkarabilirsiniz. Sadece çevre için değil, kendi sağlığınız için de olabildiğince fast food’tan uzak durmaya çalışın.
4. Plastik poşetler
Naylon poşetlerin çevreye zararları ile ilgili söylenmeyen bir şey kaldı mı? Geçmiş pek çok yazımda da bahsettiğim gibi poşetler, geri dönüşümü mümkün olmayan ve en çok çöpe atılan tek kullanımlık plastik çeşitlerinden biridir. Poşete alternatif olarak ise bez çantalar ve fileler kullanılabilir. Katlandığında küçücük olan ve çantada neredeyse hiç yer kaplamayan bez çantalar var. Gün içinde yanınızda taşıması çok daha pratik oluyor, açıldığında da içine dünyaları sığdırabiliyorsunuz.
İlginizi çekebilir: Sıfır Atık Rehberi 4: Atıksız alışveriş önerileri
5. Sakızlar
Sakızların içeriğinde petrol türevleri, kauçuk, polietilen (PE), polivinil asetat (PVA) ve benzeri plastik türevleri bulunur. Hepsi FDA onaylı bu malzemeler çevre için büyük tehdit. Kuşların yiyecek sanıp yemeye çalıştığı sakız atıkları, bu kuşların gagalarını birbirine yapıştırıyor ve bu kuşlar gagalarını kullanamadıkları için açlıktan ölmelerine neden oluyor. Bunun için çevre dostu bir alternatif sunmayacağım. Çiğnemeyin.
6. Çamaşır yumuşatıcılar
Şebeke sularının sert olduğu ve çamaşırları sertleştirdiği bahanesiyle pazarlanan çamaşır yumuşatıcılar, çamaşır temizliği için olmazsa olmaz gibi gösteriliyor ancak durum hiç de göründüğü gibi değil. Temizleyici dışında bir ürün kullanmadan çamaşır yıkarsanız çamaşırlarınız yumuşacık olmayacaktır elbette, ancak yumuşatmak için bu plastik şişelerde satılan pahalı yumuşatıcıları kullanmak zorunda değilsiniz. Ayrıca, bu ürünlerin içerisindeki kimyasallar ve yoğun parfüm pek çok kişide, ciltte kızarıklık, kaşıntı ve solunum güçlüğü gibi alerjik tepkilere sebep olabiliyor. Benim cildim tepki gösteriyormuş mesela; kendi temizlik ürünlerimi yapmaya başlayana kadar da bunu fark etmemiştim.
Yumuşatıcıların içindeki kimyasallar atık sulara karışıp toprak ve içme suyu kirliliğine, ciltte ve solunum yollarında alerjik tepkilere sebep oluyor. Çamaşırlarınızı yumuşatmayı ve güzel kokmalarını istiyorsanız, beyaz sirke/elma sirkesi ve esansiyel yağlar kullanabilirsiniz. Tecrübe ile konuşuyorum, buram buram çiçek bahçesi kokmasını beklemek haksızlık olur ancak yumuşatma konusunda çok başarılı.
İlginizi çekebilir: Sıfır atık rehberi 3: Atıksız temizlik malzemeleri için ev yapımı tariflerSıfır atık rehberi 3:
7. Yapma / Plastik çiçekler
Güneş ışığı ve düzenli sulama istemediği ve zamanla solup gitmediği için plastik çiçekler hediye ve dekorasyon amaçlarıyla çokça tercih ediliyor. Ancak diğer tüm plastik eşyalar gibi bu yapma çiçekler de önünde sonunda çöp olup çevre kirliliğine sebep oluyorlar. Üstelik havayı temizlemeyip güzel kokular yaymadıkları gibi bir de feci toz tutuyorlar. Eğer canlı çiçekleri hayatta tutmakta sorun yaşıyorsanız ama evinizde bitki görmek hoşunuza gidiyorsa, kılıç bitkisi, sukulent ve kaktüs gibi bakımı kolay bitkiler seçebilirsiniz.
8. Seloteyp yapışkan bantlar
Hediye paketlemekten yırtık kâğıtları yapıştırmaya, akla gelmeyecek kadar çok amaçla kullanılan bir diğer eşya da seloteyp bantlardır. Bu bantları kullanmak yerine metal zımbalar ya da plastik içermeyen ipler gibi çevreci çözümlere yönelebilirsiniz. Zımbalayarak ya da iple bağlayarak çözemeyeceğiniz bir durumda ise kompost edilebilir çevre dostu yapışkan bantlar var. Fiyatları normal plastik bantlara kıyasla yüksek olabilir ancak işiniz için illa ki yapışkan bant gerekiyorsa, iyi bir çevre dostu alternatiftir.
9. Parti dekorları
Her gün değil ama partilerin ve kutlama etkinliklerinin hepsinde istisnasız kullanılan plastik tek kullanımlık dekor ürünlerinden bahsetmek istiyorum. Balonlar, konfetiler, şu üfleyince uzayan düdük gibi şeyler (kaynanadili mi deniyordu?), tavandan sarkıtılan kâğıt fenerler ve daha aklıma gelmeyen nice parti malzemesi… Şirin görünmesi dışında hiçbir işlevi olmayan bu malzemelere para harcamaya gerek var mı? En güzeli hiç almamak ve sürdürülebilir malzemeler ile bulunduğunuz mekânı süslemek elbette. Ancak bu dekoratif malzemeleri çok seviyor ve davetlerinizde kullanmak istiyorsanız, en azından her koşula uygun süsleri tercih edin ki sonrasında tekrar kullanabilesiniz. Örneğin, hoş geldin 2020 ya da 30. yaş günün kutlu olsun yazan süsler almak yerine “mutlu yıllar” yazan tek bir süs alabilirsiniz. 2020 yazan süsleri bir kez kullanabilirsiniz, mutlu yıllar yazan süsleri ise her yılbaşı partisinde.
10. Peçeteler ve ıslak mendiller
Çevreye plastikler ya da kimyasal temizleyiciler kadar zarar vermeseler de, selülozun beyazlatılması için uygulanan işlemlerde kimyasallar kullanılır ve bu mendiller toprakta çözündüğünde, açığa çıkan bu kimyasallar toprak ve su kirliliğine sebep olur. Üstelik gün içerisinde belki de en sık kullandığımız eşyalardan oldukları için, epey bir çöp çıkarırlar. Bu tek kullanımlık mendilleri hayatımızdan çıkarmak ise gayet kolay. Yerine yıkanabilir ve yeniden kullanılabilir pamuklu mini kumaşlar ve havlular koyabilirsiniz.
Islak mendil gerektiren durumlar için kendim de uyguladığım şöyle bir yöntem önereyim: seyahat boy mini bir spreyli şişe içine sabunlu su karışımı hazırlayın veya doğrudan kolonya doldurun. Eski kıyafetlerinizden kırptığınız ya da hazır satın aldığınız pamuklu mendilinizi bu karışım ile ıslatın. Pamuklu mendillerinizi, temiz ve kirli mendilleri birbirinden ayıran cüzdan boyunda küçük bir çantada taşıyabilirsiniz. Evinize döndüğünüzde mendillerinizi çamaşır makinenizde yıkar ve yeniden kullanılmak üzere çantanıza atarsınız.
11. Şekerli / Gazlı içecekler
Kola, maden suyu, meyve suyu ve buna benzer içeceklere sıra geldi. Kolanın ve kola gibi şekerli ve gazlı içeceklerin insan sağlığına ne kadar zararlı olduklarını anlatmaya gerek görmüyorum. Meyve suları ise meyvenin kendisini yemek varken anlamsız, üstelik meyvelerin posası atılıp sadece suyu kaldığında, meyvenin pek de bir faydası yok. İçmemek en iyisi, ancak içmek isterseniz de bu içecekleri pet şişeler yerine cam şişelerde almaya çalışın.
12. Bulaşık süngeri ve sentetik temizlik bezleri
Bulaşık süngerleri ve meşhur sarı bezler sentetik malzemelerden üretilirler, zamanla yıpranır ve kullanılmaz hale gelirler. Üstelik bu ürünlerin üzerlerinde, kullanıldığı süre boyunca bakteriler birikir ve ne kadar yıkasanız da tam olarak temizlenmez. Kullanım ömürleri kısadır ve plastik atık oluştururlar. Yerlerine ise pamuklu temizlik bezleri ve kabak lifleri kullanılabilir. Pamuklu bezler defalarca yıkansa da kolay kolay yıpranmaz, kabak lifleri de kullanım ömrünü tamamladığında kompost edilebilir, kirlilik yaratmaz.
13. Elektronik eşyalar
Plastik hafif, ucuz, su geçirmez olmasının yanı sıra iyi de bir yalıtkandır. Dolayısıyla da elektronik eşyalar ve plastik ayrılmaz bir bütündür. Uzatma kabloları, kulaklıklar, bilgisayarlar, şarj aletleri, televizyonlar, kapı zilleri… Aklınıza gelebilecek her elektronik eşya plastik ile kaplıdır. İçinde yaşadığımız dünyada kimse elektronik eşyalardan uzak yaşayamaz, kimse kimseden bunu isteyemez de. Ancak elektronik eşyaların sebep olduğu plastik kirliliğini azaltmanın da yolları var. Elinizdeki cihazlara ve elektronik eşyalarınıza iyi bakmak, bozulmadan yenisini almamak, gerekirse tamir ettirip mümkün olduğunca uzun süre kullanmak ve artık eşyanın vadesi dolduğunda, elektronik geri dönüşüme göndermek hem çevre kirliliğini azaltmakta, hem de tasarruf yapmanızda etkili olacaktır.
14. Lastikler / Lastik tokalar
Saçlarımızı şekle sokmak için kullandığımız lastik saç tokaları ile türlü eşyaları bir arada tutmak için kullandığımız lastik halkalar, geri dönüştürülemeyen plastik çeşitlerindendirler. Alternatifleri ile değiştirmek ise hiç de zor değil. Lastik tokaların yerine metal tokalar, ip, kurdele gibi malzemeler kullanılabilir, üstelik saçta lastik tokalar kadar kırık oluşturmazlar. Lastik halkalar yerine ise yine ip ile bağlamak tercih edilebilir.
15. Gazete, dergi ve diğer süreli yayınlar
İnternet çağında olduğumuzdan eskisi kadar olmasa da, yine de düzenli olarak okumayı sevdiğimiz süreli yayınlar vardır. Örneğin ben mesleğimle ilgili olduğu için aylık bilim dergilerini ilgiyle takip ederim. Bazen bir ekonomi dergisinin kapağındaki konu dikkatimi çeker, okumak isterim. Bu dergilerin hem kâğıtları, hem de dış ambalajları plastik olduğu için hiç de çevre dostu sayılmazlar. Gazeteler plastiksiz satıldıkları için zararsız gibi görünürler ancak üzerlerindeki mürekkebin toksik etkisi olduğu için kompost edilmeye uygun değillerdir, toprağı zehirler. Süreli yayınları basılmış halde satın almak yerine elektronik versiyonunu okuyabilirsiniz. Pek çok aylık dergi, elektronik kopya ile dergilere ulaşabileceğiniz yıllık abonelikler yapıyorlar. Abonelik istemezseniz derginin tek bir sayısı için de ödeme yapabilirsiniz. Gazetelerin de kendi web sayfaları var, haberleri okumak için gazete satın almak zorunda değilsiniz.
Bu saydıklarım dışında sizin aklınıza gelen plastik eşyalar var mı? Lütfen yorumlara yazın ve ben de dahil başkalarının da farkına varmalarını sağlayın.
Hepinize atıksız günler dilerim!
İlginizi çekebilir: Atıksız yaşama geçerken önemli bir soru: Elimdeki plastikleri ne yapabilirim?
Kaynaklar:
Gittemary Johansen
Çevre dostu yapıştırıcılar: https://www.tesa.com/tr-tr/tueketici/ekolojik-cesitler