Fiziksel olarak aktif olmasanız da zihninizin işle meşgul olduğu ve yoğun çalıştığınız günlerin sonunda sanki saatlerce taş taşımış gibi yorgun ve bitkin hissettiğinizi hiç gözlemlediniz mi? Zorlayıcı deneyimler sonrasında kendinizi yorgun ve halsiz hissediyor musunuz? Stres altında kaldığınız zamanlarda normal halinizden çok daha enerjisiz hissettiğiniz anlar oldu mu?

Yorgunluğun, bedenimizdeki kasların optimum düzeyde çalışmamasıyla kendini gösteren fiziksel boyutu kadar zihinsel fonksiyonlarımızda yavaşlamaya neden olan zihinsel bir boyutu da bulunuyor. Her şeyin hızlı ilerlediği, her saniye bir şeylerle meşgul olduğumuz, beklentileri karşılamak için her geçen gün daha fazla efor sarf ettiğimiz modern yaşam, zihnimizin sürekli meşgul olmasının, kapasitesini zorlamasının ve yorulmasının en önemli sebeplerinden biri.

Zihinsel yorgunluk nedir?

Zihinsel yorgunluk düşünme, analiz etme, karar alma gibi bilişsel beceri gerektiren zihinsel süreçlerimizi geçici olarak gerçekleştiremememiz ya da normalde olduğundan daha düşük bir performansla gerçekleştirmemiz durumu olarak adlandırılabilir. Zihinsel yorgunluk odaklanma, dikkat ve çaba gerektiren herhangi bir durum sırasında, kişinin gösterdiği performansın düzeyine bağlı olarak, kademeli olarak gerçekleşir. Örneğin, tamamlamanız gereken bir işe ilk başladığınızda oldukça enerjik ve motive olduğunuzu hissetseniz de, işiniz devam ederken karşınıza çıkan problemler ve zihninizi meşgul eden detaylar zihninizde zamanla artan bir yorgunluk hissinin oluşmasına neden olabilir. Bireyin analitik düşünme, karar verme, hatırlama, sorgulama gibi bilişsel becerileri ne kadar gelişmişse, zihininin yorulması da o kadar geç oluyor. Ayrıca uyku, beslenme, hareket gibi pek çok fiziksel faktör de zihinsel olarak yorgun hissetmemiz üzerinde etkili. Dolayısıyla zihinsel olarak yorgun hissettiğiniz zamanlarda bedeninizin de yorgun hissetmesi ve hiçbir şey yapacak enerji bulamamanız oldukça normal.

Zihinsel yorgunluğun sebepleri: Neden yorgun hissediyoruz?

Günlük yaşamın koşuşturmacası, yoğun çalışma saatleri, artan sorumluluklar, aşırı düşünmek gibi pek çok faktör zihinsel yorgunluğun ortaya çıkmasına sebep olabiliyor. Çoğu zaman fiziksel yorgunluğa neden olan faktörlerle de bağlantılı olan zihinsel yorgunluğun en önemli sebeplerini gelin yakından inceleyelim.

Çok fazla düşünmek

Düşünmek başlı başına zihinsel enerji gerektiren bir bilişsel aktivite. Düşüncelerimizin karmaşıklığı, fazlalığı ve aşırılığı ise zihinsel olarak yorgun hissetmemizin en önemli sebeplerinden biri. Stres, depresyon ve kaygı gibi psikolojik problemlerle bağlantılı olan aşırı düşünme ve düşüncelere takılı kalma eğilimi kişinin yaşamındaki stres faktörlerine ve zorlayıcı yaşam deneyimlerine olduğu kadar genetik faktörlere de bağlı. Aile geçmişinde özellikle bipolar, demans ya da sınırda kişilik bozukluğu gibi fazla düşünme ve düşüncelere takılı kalma semptomlarıyla kendini gösteren psikolojik rahatsızlıklar kişinin aşırı düşünmesine neden olabiliyor.

İlginizi çekebilir: Kontrolden çıkan düşünme atakları ile baş etmenin 5 yolu

Yoğun iş yükü ve uzun çalışma saatleri

Yoğun iş yükü, zihinsel becerilerimizi daha fazla kullanmamızı, daha fazla odaklanmamızı, daha fazla düşünmemizi ve daha fazla analiz etmemizi gerektiriyor. Herhangi bir iş üstünde mola vermeden, uzun saatler çalıştığımızda zihnimizde kademeli olarak yorgunluk hissi ortaya çıkabiliyor. Fazla düşünmeyi ve zihnin sürekli olarak düşüncelerle meşgul olmasını beraberinde getiren yoğun çalışmalar, kronik yorgunluk hissinin ortaya çıkmasına neden olabiliyor.

İlginizi çekebilir: İş yaşam dengesinin yeni adı: İşte yaşam

Depresyon ya da depresif ruh hali

Fiziksel yorgunluk ve düşük bir modla kendini gösteren depresyon ya da depresif ruh hali zihinsel yorgunluğun da en önemli sebeplerinden biri. Duygusal hassasiyet, gerginlik ve haz alamama gibi belirtilerle kendini gösteren depresyon aynı zamanda hem fiziksel hem de zihinsel yorgunluğun ortaya çıkmasına neden olan uykusuzluk ya da aşırı uyuma, iştah değişimleri, ilgi kaybı, suçluluk hissi, değersizlik duygusu, konsantre olamama, motivasyon eksikliği, çaresizlik ve umutsuzluk hissi gibi pek çok belirtiyle birlikte zihinsel yorgunluğa sebep olabiliyor.

İlginizi çekebilir: Depresif bir ruh halinden kurtulmanın formülü

Stres

Bedenin olası tehlikelerden korunmak için verdiği doğal tepkilerden biri olan stres tepkisi, heyecan veren, bilinmeyen ya da korkutucu olan deneyimlerin bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Bu biyolojik tepki, adrenalin ve kortizol dahil olmak üzere stres hormonlarında artışa neden oluyor. Bu hormonların salınımının artması, algılanan tehditlere ve hızlı düşünmeyi gerektiren, baskı altında hissettiğimiz durumlara hızlı tepki vermemize yardımcı oluyor. Ancak bedenin devamlı olarak stres faktörlerine maruz kalması, zihnin sürekli olarak stres altında hissetmesi, stres tepkisinin uzun sürmesi hem bedensel hem de zihinsel olarak yorulmamıza sebep olabiliyor.

Zihinsel yorgunluk genellikle uzun süreli stresin doğal bir sonucu olarak görülüyor. Vücudunuzun stres tepkisini harekete geçiren şeylere sürekli olarak maruz kalması, kortizol seviyeleriniz de devamlı olarak yüksek kalmasına neden olarak bedendeki diğer sistemlerin çalışmasını dengesizliğe sokuyor. Buna zihinsel fonksiyonlarınız ve sinir sisteminiz de dahil… Finansal zorluklar, sevdiğiniz birini kaybetmek, herhangi bir işi zamanında yetiştirmeye çalışmak, hastalıklar, sosyal destek mekanizmalarının zayıf olması gibi pek çok durum strese bağlı zihinsel yorgunluk ve tükenmişlik hissi yaratabiliyor.

İlginizi çekebilir: Stres ve kaygıyla nasıl başa çıkılır?

Aynı anda birden fazla işle ilgilenmeye çalışmak (Multitasking)

Gün içinde çoğu zaman birden fazla görevi yerine getirmeye çalıştığımız için, aynı zaman dilimi içinde birden fazla şeyle ilgilenmeye çalışıyoruz. Ancak zihnimiz, aynı anda yalnızca tek şeyle ilgilenmeye programlı olduğu için aslında aynı anda yapıyormuşuz gibi görünen işlerin hepsi, zihnin ardı ardına geçiş yapmak zorunda kaldığı bir durum yaratıyor. Farklı farklı işler arasında anlık geçişler yapmak, tekrar odaklanmaya ve hatırlamaya çalışmak zihin için oldukça yorucu olabiliyor. Düşüncelerin, odağın, çözmemiz gereken problemlerin arasında devamlı olarak geçiş yapmak zihnin odaklanma ve problem çözme becerisinin zaman içinde tükenmesine neden olabiliyor.

İlginizi çekebilir: Bir mit olarak ‘Multitasking’ 

Sürekli seçim yapmak ve karar vermek zorunda olmak

Ego tükenmesi olarak da adlandırılan karar verme yorgunluğu, seçeneklerin çoğalmaya devam ettiği modern yaşamda zihinsel yorgunluğun en önemli sebeplerinin başında geliyor. Sürekli olarak seçim yapmak zorunda olmak, zihnin doğru ve kendisi için en uygun olan kararı verme becerisinin zamanla azalmasına neden oluyor. Sadece önemli kararlar vermek değil, yemek menüsündeki yüzlerce seçenek içinden birini seçmek gibi en basit karar verme süreçleri bile zihnin zamanla yorulmasına neden olabiliyor.

İlginizi çekebilir: Önemli kararlar vermek veya önemli şeyleri yerine getirmek için günün hangi saati daha uygun?

Zihinsel yorgunluğu önlemenin yolları

Zihinsel yorgunlukla başa çıkmanın en önemli adımı, yorgunluğa sebep olan faktörlerin farkında olarak bu faktörleri yaşamınızdan mümkün olabildiğince uzak tutmak. Zihinsel yorgunluğu önlemek ve bilişsel fonksiyonlarınızı optimum düzeyde kullanabilmek için yaşam tarzınızda bazı küçük noktalara dikkat etmek size fayda sağlayabilir.

Uykusuz kalmayın

Uyku, fiziksel olduğu kadar zihinsel enerjinin ve beyin fonksiyonlarının düzenlenmesi ve yenilenmesi için en önemli kaynaklarımızdan biri. Gün içinde öğrendiklerimizin, deneyimlerimizin, zihinsel süreçlerimizin sindirilmesi ve düzenlenmesi için son derece önemli olan gece uykusunu aksatmamaya çalışın. Yatağınızı ve yatak odanızı sadece uyumak için kullanın. Uykusuzluğa neden olan kafein, sigara, alkol gibi uyarıcılardan uzak durun.

İlginizi çekebilir: Uyumak mı, hastalanmak mı: Kaliteli bir uyku için 14 öneri

Stresten mümkün olabildiğince uzak durun

Günlük yaşamımızda farkında olarak ya da olmadan yüzlerce farklı stres unsuruna maruz kalabiliyoruz. Stresin kaynağını ortadan kaldırmak her zaman mümkün olamasa da, zihinsel olarak daha iyi hissetmek için stres yarattığını düşündüğünüz, stres seviyenizi yükselttiğini fark ettiğiniz durumlardan mümkün olabildiğince uzak durmaya çalışmalısınız. Evdeki ya da işyerindeki sorumluluklarınızdan bazıları üzerinizde stres yaratıyorsa yardım istemeyi ya da sorumluluklarınızın bir kısmını başka birine devretmeyi deneyebilirsiniz.

İlginizi çekebilir: Kronik stres: Günlük hayatta stresle nasıl baş edebilirsiniz?

Seçeneklerinizi azaltın

Her konuda seçeneklerin bu kadar çok olduğu bir dünyada yüzlerce seçenek arasında kararsızlık yaşayıp seçeneksiz kalmak çoğumuzun zaman zaman karşılaştığı bir durum. Bu nedenle özellikle yemek, kıyafet, market alışverişi gibi günlük aktivitelerinizde seçeneklerinizi azaltmaya çalışın. Daha önce denediğiniz, sizin için uygun olduğunu düşündüğünüz seçenekleri listeleyerek mümkün olabildiğince seçeneklerinizi azaltmaya çalışın.  

İlginizi çekebilir: Fazla seçenek, zor seçim ve düşük tatmin sorunsalı

İş yükünüzü hafifletin

Çok mümkün gibi görülmese de, zihinsel yorgunluğun en önemli sebeplerinden biri olan iş yükünden ve yoğunluktan kurtulmak zihninizin daha rahat ve dinlenmiş olmasına yardımcı olacaktır. Aynı anda birden çok işle meşgul olmak yerine işlerinizi önceliklendirerek adım adım ilerlemeyi, mümkünse bazı işlerinizi iş arkadaşlarınızla paylaşmayı, eve iş getirmeyerek çalışma saatlerinizi kısıtlandırmayı deneyebilirsiniz.

İlginizi çekebilir: Öncelik ve önem ikilemi: Hangisi hayatınıza yön veriyor?

Zihinsel yorgunluk, bedenlerimizden çok zihinlerimizle çalıştığımız modern dünyanın kaçınılmaz bir çıktısı gibi görülse de, zihinsel yorgunluğa sebep olan faktörlerin farkında olmak ve günlük yaşamımızda bu faktörlerden mümkün olabildiğince kaçınmak yorgunluk hissini önlemeye yardımcı olabilir. 

Kaynaklar: Health Line, Medical News Today, Wikipedia, Doist