Yaşlanma sürecini yavaşlatacak sihirli bir formül olmasını dilediğiniz zamanlar oldu mu? Belki süreci tamamen durduracak ve istediğiniz yaşta kalmanızı sağlayacak bir gençlik iksiri? Yaşlanma sürecini gerçekten durdurmanın, yani ölümsüzlüğün formülü henüz bulunmuş olmasa da yaşlanmayı geciktirmenin ve bedenimizdeki olumsuz etkilerini en aza indirmenin en etkili yollarından biri, hücrelerimizde genetik bilgi içeren moleküller olarak kromozomlarımızın uçlarında yer alan ve hücre hasarını önleyerek hastalıkları önleyen telomerleri uzatmak. Telomerler yaşlandıkça doğal olarak kısalırken, araştırmalar telomer kısalma sürecini yavaşlatmanın bazı yolları olabileceğini buldu. Bazı araştırmalar, yaşam tarzı faktörlerinin telomer kısalmasında büyük bir rol oynayabileceğini gösteriyor. Telomer uzatmanın doğal yolları hakkında bilgi vermeden önce, gelin telomerlerin yapısını, çalışma mekanizmasını ve nasıl kısaldıklarını anlayalım.
Telomer nedir?
Telomerler en basit haliyle, her bir kromozomun iki ucunda adeta koruyucu bir başlık gibi konumlanan, belirli bir DNA dizisine sahip parçalar olarak tanımlanabilir. Tıpkı ayakkabı bağcığını oluşturan iplerin dağılmasını engelleyen plastik uçlar gibi, bu telomer kapakçıkları da ölen hücrelerin kopyalanarak yerine yenilerinin konulması sürecinde kromozomun yıpranmasını engeller. Hücre bölünmesi sırasında, hücrenin tüm işlevlerinin kodlandığı yazılım olan DNA demetleri, yani kromozomlar da dahil olmak üzere hücreye ait her şey kopyalanır. Telomerlerin olmadığı bir senaryoda, hücre bölünmesi sırasında kromozomun yapısı bozulabilir ve hasar görebilir. Kromozomun hasar görmesi hücrenin işlevini olması gerektiği gibi yerine getirememesine, yapısının zayıflamasına ve hücre ölümüne yol açan süreci hızlandırır. Bu da daha yaşlı, daha yıpranmış ve hastalıklara karşı daha savunmasız bir vücut anlamına gelir.
Telomerlerin kısalmasını hızlandıran faktörler nelerdir?
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi telomerler ne kadar kısa olursa, kromozom için o kadar az koruyucu olurlar. BU noktadaysa telomeraz enzimi devreye girer. Telomeraz, görevi telomerleri onarmak olan bir proteindir. Zamanla vücudun telomeraz salgısı azaldığı ve enzimin yapısı bozulduğu vücudun telomerlerini tamir etmesini zorlaşır.
Nature dergisinde yayınlanan önemli bir araştırmanın sonuçları, genetiğiyle oynanmış ve telomeraz enzimi salgılamayacak şekilde üretilmiş olan farelerin erken yaşlandıklarını ancak dışarıdan telomeraz enzimi desteği verildiğinde yaşlanmanın olumsuz etkilerinden kurtulup tekrar eski sağlıklarına geri dönebildiklerini gösteriyor.
Telomer uzatmanın ve telomer kısalmasını yavaşlatmanın doğal yolları
Yaşam tarzımız, telomer uzunluğunun ve telomeraz enziminin işlevinin önemli bir belirleyicisi ve bu, her gün yaptığımız seçimleri değiştirerek yaşlanma sürecini doğal yollarla nasıl yavaşlatabileceğimiz konusunda önemli ipuçları taşıyor. Telomeraz enziminin salgısını düzenlemek, telomerlerinizi uzatmak ve kısalmasını yavaşlatmak için yaşam tarzınızla ilgili dikkat etmeniz gereken önemli noktalarsa şöyle:
Kilonuza dikkat edin
Araştırmalar, obezitenin daha kısa telomerlere sahip olmanın bir göstergesi olduğunu ve çağımızın en önemli problemi olan obeziteye sahip bireylerin telomer kaybının yaşam süresini toplamda 8.8 yıl kadar azaltabileceğini gösteriyor. Obeziteye sahip farelerle yapılan bir araştırmanın sonuçları, obez farelerin DNA yapısına zarar veren ve dolayısıyla telomerlerin kısalmasını hızlandıran oksidatif stres seviyesini artırdığını söylüyor. Dolayısıyla telomer uzunluğunun korunması ve bu yolla daha yavaş yaşlanmak için kilonuza dikkat etmeniz son derece önemli.
Hareketi yaşamınızdan eksik etmeyin
Araştırmalar, egzersizin oksidatif stresi azaltabileceğini ve DNA’nın korunmasına yardımcı olabileceğini gösteriyor. Hareket alışkanlıkları ve telomer uzunluğu arasındaki ilişkiyi inceleyen bir araştırmanın sonuçları, 50’li yaşlarında aktif koşucu olan erkeklerin 20’li yaşlardaki erkeklerle neredeyse aynı telomer uzunluğuna sahip olduğunu; 50’li yaşlarında olup hareketsiz bir yaşam stiline sahip olan erkeklerin ise yüzde 40 daha kısa telomerlere sahip olduğunu gösteriyor. Ayrıca araştırma katılımcılarından hareketsiz olanlar, koşucu yaşıtlarına göre çok daha yaşlı görünüyorlardı. Yapılan araştırmalar ve oksidatif stres-telomer uzunluğu ilişkisi, hareketli bir yaşam tarzı benimsemenin ve egzersizi günlük rutnimize dahil etmenin yaşlanmayı geciktirmek konusunda ne kadar etkili olabileceğini gösteriyor.
Kronik stresi yönetmeyi öğrenin
Stresin telomer kısalması sürecinde nasıl bir rol oynadığı henüz tam olarak açıklanamamış olsa da, yaşamın erken dönemlerinde zorluklarla karşılaşan ve başka bir insanın bakımından sorumlu olma, ağır iş yükü ve finansal stres gibi yaşamında yoğun stres faktörü olan kişilerin, diğerler insanlara göre daha kısa telomerlere sahip olduğu biliniyor. Her ne kadar stres faktörü olan olaylar kontrolümüz dışında olsa da, stres duygusunu yönetebilmek bizim kontrolümüzde. Ve stresle başa çıkmanın en kolay ve etkili yollarından biri, meditasyon. Meditasyonu günlük yaşam alışkanlıklarınıza dahil etmek, yaşamda karşınıza çıkan zorlukların kronik stres unsurlarına dönüşmesini engelleyeek ve telomerlerin kısalmasını yavaşlatacak bir yaşam tarzı düzenlemesi olacaktır.
Telomer dostu beslenme alışkanlıkları geliştirin
C vitamini, antosiyaninler ve polifenoller gibi antioksidan bakımından zengin besinler hem hücre yapısını hem de DNA yapısını oksidatif stresin zararlı etkilerinden koruyarak hücrelerin çok daha uzun süre canlı kalmasını destekliyor. Beslenme alışkanlıkları ve telomer uzunluğu konusunda yapılmış olan bir araştırma meyveler, sebzeler, tam tahıllar, süt ürünleri ve bitki bazlı protein bakımından zengin; kırmızı ve işlenmiş etler, sodyum ve şeker yönünden zayıf bir diyetin özellikle kadınlarda sağlıklı hücresel yaşlanma için oldukça faydalı olabileceğini gösteriyor.
Gerekiyorsa, besin takviyelerinden destek alın
Antioksidan takviyelerinin tek başına yaşlanmayı geciktirebildiğine dair doğrudan bir kanıt olmasa da, bazı takviyelerin vücudun kendi antioksidanlarını yapmasına yardımcı olarak vücudun doğal yaşlanma karşıtı mekanizmalarını desteklediğine dair araştırma bulguları mevcut. Özellikle, N-asetil-sistein (NAC) vücudun kendi ürettiği hücresel antioksidanlardan biri olan Glutatyon üretimini destekliyor. Bununla birlikte, besin takviyelerinin etkileri farklı metabolizmalarda oldukça farklı sonuçlar gösterebiliyor ve kendiniz için en doğru takviyeleri seçebilmeniz için mutlaka bir uzmandan destek almanız gerekiyor.
İlaç tedavisiyle telomerleri uzatmak mümkün mü?
Modern tıpta telomer uzatmayla ilgili yapılan uygulamalardan Anti aging etkili ve yaşlanma karşıtı modern tıp uygulamaları: Telomer uzatma, ozon terapisi, botoks yazımızda detaylı olarak bahsetmiştik. Telomerlerini hiçbir koşulda kaybetmeyen, diğer bir deyişle ölümsüzlüğün sırrını bulan hücreler kanser hücreleri olarak kabul ediliyor. Telomeraz enzimini doğrudan ilaçla vücuda vermek, kanser hücresi oluşumu riskini artırdığı için tehlikeli bir yöntem olarak görülebiliyor. Sağlıklı hücreler doğal olarak ölürken ve yenilenirken, kanser hücreleri varlığını devamlı olarak sürdürme eğiliminde oldukları için vücudun pek çok sisteminin çalışmasını olumsuz etkiliyor, bağışıklık sistemini çökerterek ölümcül sonuçlar yaratabiliyor. Bu nedenle, vücuda doğrudan telomeraz enzimi verilmesi gibi bir tedavinin olası risklerini çok iyi araştırmanız gerekiyor.
Telomerleri uzatmak, telomer tedavisi gibi uygulamalarla bağdaştırılıyor olsa da, yaşam tarzında yapılacak değişikliklerle ve düzenlemelerle telomer kısalmasını yavaşlatmak, telomeraz enzimi salgısını desteklemek ve yaşlanmayı geciktirmek mümkün.
Yaşlanmayı geciktirmek ve yaşlanmanın olumsuz etkilerinden korunmak için yaşam tarzınızda yapabileceğiniz diğer değişiklikleri Yaşam süresini artırma rehberi: Doğal yollarla ömrü uzatmak nasıl mümkün? yazımızı, dünyanın en uzun yaşayan insanlarının yaşam alışkanlıklarından ilham almak için ise Dünyanın en uzun ömürlü insanlarının yaşadığı Blue Zone bölgelerinden uzun yaşamın sırlarıYaşam süresini artırma rehberi: Doğal yollarla ömrü uzatmak nasıl mümkün? yazımızı, yazımızı mutlaka okumanızı öneriyoruz.
Kaynaklar: Parsley Health, CSPI