Söz konusu yaratıcılık olduğunda özeleştiri pek çok kişinin, özellikle de yaratıcı düşünce potansiyelini zirveye taşımak isteyenlerin kaçındığı bir davranıştır. Sürekli olarak çalışmalarımızı eleştiren bir iç sesin varlığının yaratıcılığı engellediği düşünülür ve bu ses susturulmak, uzaklaştırılmak veya bastırılmak istenir. Yaratıcılık koçu, yazar ve blogger Mark McGuinness’e göre, içimizdeki eleştirel ses aslında yaratıcı düşünceyi engelleyen, susturulması gereken bir ses değil. McGuinness’in kaleme aldığı yazı, yaratıcılık üzerine farklı bir bakış açısı sunuyor.
Biraz üzerinde düşünürseniz, özeleştiri yapmadan aslında hiç de iyi işler başaramayacağınızı fark edebilirsiniz. İçinizde bir kalite süzgeci olmadan, hayatınızdaki çöplerle mutlu olur ve vasatlar ordusuna katılmış olursunuz. Gelişmiş bir eleştiri bölümü, yaratıcı bir profesyonelin amatörler yığını arasından sıyrılmasını sağlar. Müzisyen Mike Monday’in ifadesiyle:
“İyi bir prodüktör ile mükemmel bir prodüktör aynı sayıda fikre sahiptir- bazıları iyi, bazıları muhteşem fikirler. Fakat mükemmel prodüktör aradaki farkı bilir.”
Mükemmel prodüktörün özeleştirisi bu farkı bilmesini sağlayan etmendir. Çünkü mükemmel prodüktör daha büyük bir heves ve gayretle dinler, müzik hakkında daha keskin düşünür, daha kuvvetli ve daha işe yarar bir özeleştiri mekanizmasına sahiptir.
Kısacası özeleştiri düşman değil; sadece hevesli bir arkadaş.
Bu durumu lehimize çevirmek için yapıcı eleştiriyi dikkate almak gerekir. Bunu sizi destekleyen bir çalıştırıcının sürekli en iyisini yapmanızı, vasat olanı kabul etmemeniz gerektiğini söylemesine benzetebilirsiniz. Fakat bunu destekleyici ve cesaretlendirici bir ses tonuyla söylediğini düşünün.
Eleştiri ve yaratıcılık birbirinden ayrı değil
Yazdığımda, okuduğumda, değerlendirdiğimde ve değiştirdiğimde, bir iki cümle yazıp duraksar ve sonra yeniden başa dönüp okuyabilirim. Bazen durumu kavrayamadığım o kadar bariz olur ki, devam etmeden önce birkaç küçük değişiklik yapmak zorunda kalabilirim. Eğer takılıp kalırsam, durup bütün parçayı okumaya başlarım ki düşürdüğüm yaratıcılık ipliğini yeniden bulabileyim. Nerede ipliği dolandırdığımı bulduğum zaman, onu çözmek ve devam etmek daha kolay.
Bütün bunlar için özeleştirime teşekkür borçluyum. Bunu da danışmanlık yaptığım bir çok sanatçıda, müzisyende, tasarımcıda, yönetmende ve yaratıcı bir disiplinde çalışan herhangi bir insanda gördüm.
Düşünce oluşumunu, gelişimini ve değerlendirilmesini birbirinden ayırmak bazen yararlı sonuçlar da üretebiliyor; özellikle düşünceleri hayal etmek, bir prototipin hazırlanması veya ilk taslağı en hızlı bir şekilde çıkarmak gerektiğinde bu tutum faydalı olabiliyor. Fakat bir sonraki çalışmanızda bunu yaparken eğer özeleştirel tarafınızı dinlerseniz, işinizi yaptığınız süreç içerisinde kalitesini artıracaktır.
Bu tutum ayrıca kısa sürede tamamlanması gereken ve fazla emek isteyen işlerde yardımcı oluyor. Fakat özeleştiri yaptığımız an, kendimizi yeniden şekillendirilmiş olarak görmek istiyoruz. Buna ‘’freewheel-imagination’’ ismi veriliyor. Böylece hem eleştiri hem yaratıcılık ön planda olabiliyor.
Eleştirel yanımızı nasıl ortaya çıkarabiliriz?
Peki bütün bu anlattıklarımızın iş yaşamındaki yansımaları nasıl olacak? Sizler için bu yaklaşımı işinize entegre edebileceğiniz birkaç öneri derledik. Bir veya ikisini aynı anda deneyin, ve hangisinin işe yaradığını karar verin.
İşe başlamadan önce iyice eğitilmiş, bilenmiş ve hazır bir eleştirel bölümün nasıl avantajlar sağlayabileceğini aklınızdan geçirin. Bunu anlamak, iyi bir işin mimarı olmanıza yardımcı olur, çünkü işinizin nasıl olacağını belirleyebilir, onu ileriye taşıyabilirsiniz.
Bunu işyerinde deney yaparken/çizim yaparken/skeçler oluştururken kullanabilirsiniz.
Bazen de “Daha gerçek anlamda işe koyulmadım, sadece bir iki çizim yapacağım” diyebilir, öylesine, bir yere birkaç not yazabilirsiniz.
İşinizi tamamlarken içinizdeki özeleştiri yanlış yaptığınız söylüyorsa kendinize “O zaman ne yapmalıyım? Nasıl daha iyi işler başarabilirim? Bunu daha iyi bir hale getirmek için ne yapmalıyım?” gibi sorular sorun.
Eğer eleştirel sesiniz araya girmeye devam ediyorsa, bitiş fazında onu dinleyeceğinize söz verin ve böylece işinizi kaldığınız yerden rahatlıkla devam ettirin.