Yapmanız gereken birçok iş var. Ama siz kendinizi devamlı olarak onları ertelerken mi buluyorsunuz? Merak etmeyin yalnız değilsiniz. Erteleme alışkanlığı birçoğumuzun hayatında var olan sorunlardan biri. Ertelemenin tarihi o kadar eskidir ki Sokrates ve Aristoteles gibi antik Yunan filozofları bu tür davranışları tanımlamak için “Akrasia” kelimesini kullanmışlardır. Akrasia kendi kararlarınıza karşı hareket etme durumudur. Yapmanız gerekenlerin yerine başka şeyler yapmaktır.
Literatürde erteleme davranışının ortak bir tanımı yoktur. Solomon ve Rothblum’a göre (1984) erteleme davranışı, zaman yönetimi probleminden çok daha fazlasını içeren bilişsel, duygusal ve davranışsal boyutlardan oluşan kompleks bir durumdur (Akt.Aydoğan ve Özbay, 2012). Erteleme davranışı bir kişilik özelliği olarak kabul edilmekte (Ferrari, 1991; Steel, 2007; Zarick & Stonebraker, 2009), “bir işi tamamlamayı ya da bir görevi yerine getirmeyi, mantıklı ve geçerli bir neden olmaksızın ileriki bir tarihe öteleme” (Balkıs & Duru, 2012, s.1076) olarak tanımlanmaktadır (Akt. Çeliköz ve Seçer, 2018). Erteleme sık görülen bir insan davranışı olup, tembellikle aynı şey değildir. Erteleme aktif bir süreç olup yapmanız gereken bir görevi yapmak yerine onun yerine başka bir şeyi yapmayı tercih etmektir.
Erteleme davranışınızın ardında başarı korkusu, başarısızlık korkusu, kendi kendini sabote etmek gibi bir sürü neden yatıyor olabilir. Sheffield Üniversitesinde psikoloji profesörü olan Dr. Fuschia Sirois’e göre erteleme alışkanlığına sahip olmanızın nedeni, yapmanız gereken bir görevin size hissettirdiği negatif hislerle başa çıkamıyor oluşunuzdur (Lieberman, 2019). Her ne kadar erteleme davranışı bir zamanı idare etme problemi olarak gözükse de sizi bu davranışa iten neden, bazı görevlerin sizde uyandırdığı endişe, sıkılma, şüphe gibi hislerle başa çıkamıyor oluşunuz olabilir (Lieberman, 2019). Örneğin hazırlamanız gereken bir sunum sizde endişe duygusunu tetikliyor ve siz bu duyguyu hissetmemek için sunumunuzu hazırlamayı erteliyorsunuz. Araştırmacılara göre erteleme, zamanı idare etme problemi değil, duyguları idare edememe problemidir.
Peki erteleme davranışınızı kontrol altına almak için neler yapabilirsiniz? İşte size birkaç öneri.
- Erteleme günlüğü tutun: Gün içinde kendinizi erteleme alışkanlığınızı sergilerken bulduğunuzda durun ve düşünün. Ertelemek istediğiniz iş sizde ne gibi duygular uyandırıyor? O işi yaparsanız ne olacağını düşünüyorsunuz? Diyelim yapmanız gereken iş sizde endişe duygusu uyandırıyor. Bu hissi kabul edip yine de yapmanız gereken işi yapabilir misiniz?
- Erteleme alışkanlığınız için kendinizi affedin: Eğer erteleme alışkanlığına sahip biriyseniz şimdi söyleyeceğim size tanıdık gelecektir. Bir görevi ertelediğiniz için suçluluk duyuyorsunuz ve bu suçluluk yüzünden kendinizi o kadar kötü hissediyorsunuz ki ertelediğiniz işe başlayacak gücünüz kalmıyor. Buna bir son vermenin yöntemi kendinizi affetmek.Bir araştırmaya göre bir önceki sınavlarına çalışırken sergiledikleri erteleme davranışları için kendilerini affeden öğrencilerin, bir sonraki sınavları için çalışırken sergiledikleri erteleme oranları azalmış (Wohl, 2010). Araştırmaların da bize gösterdiği gibi erteleme davranışları sergileyen insanlar yetersizlik, kendini reddetme, utanç duyma, suçluluk, gerginlik, panik hisleri yaşamaktadırlar (Binder, 2000). Senelerdir birçok işi ertelemiş olabilirsiniz. Ama bunun için kendinizi suçlu hissetmenin hiçbir faydası yok. Artık kendinizi erteleme davranışınız yüzünden suçlamaktan vazgeçin, kendinizi affedin ve dikkatinizi geçmişten günümüze çevirerek ertelediğiniz işleri yapmak için harekete geçmeye başlayın.
- Motivasyon kaynaklarınızı bulun: Ertelediğiniz her iş için bir motivasyon kaynağı bulmaya çalışın. Örneğin hep erteleyip durduğunuz gardrop düzenleme işiniz için motivasyon kaynağınız nedir? Motivasyon kaynakları, ertelediklerinizi hayata geçirmek için birer itici güç görevi görerek harekete geçmenizde yardımcı olabilirler.
- Kendinizi ödüllendirin: Ertelediğiniz işleri yaptıktan sonra kendinizi ödüllendirin. Örneğin sevdiğiniz bir filmi seyredin ya da müzik dinleyin. Ertelediğiniz işi yaparken sıkılmaya başladığınızda, iş bittiğinde kendinize vereceğiniz ödülü hayal edin.
- Hedefinizden birine bahsedin: Diyelim hedeflerinizden biri yabancı dil öğrenmeye başlamak, ama bu hedefinizi gerçekleştirmeyi sürekli erteliyorsunuz. Bu hedefinizden bir arkadaşınıza bahsettiğinizde artık size hedefinizi hatırlatan birisi olacak demektir. Bu da ertelemeyi kesmenize yardımcı olabilir.
Unutmamak gerekir ki buradaki en önemli faktör erteleme alışkanlığının hayatımızı ne kadar etkilediği. Eğer erteleme huyunuz hayatınızı yaşamanızı engelliyorsa profesyonel bir destek almakta yarar var. Bu arada sizlere bir eğitim haberim var. WhatsApp ya da FaceTime üzerinden birebir görüşmeler şeklinde ilerleyen üç haftalık “Öz Sevgi” eğitimimle ilgileniyorsanız bilgi için rsolaker@gmail.com adresine yazabilirsiniz. 2020 yılını “Hayatı Güzelleştirme Yılı” ilan ettim. Hayatı güzelleştirmeyle ilgili psikoloji egzersizlerini ise @ranakutvan Instagram hesabımdanrsolaker@gmail.com paylaşıyorum.
Bu yazının tüm hakları Rana Kutvan’a ve Uplifers’a aittir. İzinsiz ve uygun şekilde referans verilmeksizin kopyalanması, çoğaltılması ve başka mecralarda paylaşılması kesinlikle yasaktır.
Kaynaklar:
Aydoğan, D. Özbay, Y. (2012). Akademik Erteleme Davranışının Benlik Saygısı, Durumluluk Kaygı, Öz-Yeterlilik Açısından Açıklanabilirliğinin İncelenmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi. Sayı: 3. Sayfa Numaraları : 1-9
Balkıs, M., Duru, E. (2012). Başarısızlık korkusu-benlik değeri ilişkisinde benlik saygısı ve erteleme eğiliminin doğrudan ve dolaylı rolleri. International Journal of Human Sciences [Online]. 9(2), 1075-1093.
Çeliköz, M., Seçer, Z. (2018). Öğretmen Adaylarının Akademik İşlerin Ertelenmesi Sorununa Yönelik Çözüm Önerileri*. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi.
Lieberman, C. (2019, March 25). Why You Procrastinate (It Has Nothing to Do With Self-Control). New York Times. Retrieved from https://www.nytimes.com/2019/03/25/smarter-living/why-you-procrastinate-it-has-nothing-to-do-with-self-control.html
Steel, P. (2007). The nature of procrastination: A meta-analytic and theoretical review of quintessential self- regulatory failure. Psychological Bulletin, 133(1), 65–94.
Wohl, M. J. A., Pychyl, T.A., & Bennett, S.H. (2010) I forgive myself, now I can study: How self-forgiveness for procrastinating can reduce future procrastination. Personality and Individual Differences (2010), doi:10.1016/j.paid.2010.01.029
Zarick, L. M. & Stonebraker, R. (2009). I’ll do it tomorrow the logic of procrastination. College Teaching. 57(4), 211-215. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.628.7412&rep=rep1&type=pdf (Erişim tarihi: 06.07.2018).
İlginizi çekebilir: Geçmişle geleceğin kesiştiği yerde buluşalım: Anda olmanın mucizesi