Yeterince dinlendiğinizden emin olduğunuz halde kendinizi yorgun hissettiğiniz oluyor mu? Enerjinizi yükseltmek için birçok şey yapmanıza rağmen yine de enerji düşüklüğü yaşıyor musunuz? Sıkça meydana gelen baş ve karın ağrıları, yemek yedikten sonra oluşan rahatsızlık hali ve/veya uyku problemleri ile karşılaşıyor musunuz? Eğer bu sorulara cevabınız evetse birçok kişinin hayat kalitesinde düşüklüğe neden olan ama sorunların altında yatan bir sebep olarak ilk bakışta akla gelmeyen “gıda intorelansı” yaşıyor olabilirsiniz.

Gıda intoleransı nedir?

Günlük yaşamda öğünlerimizde tükettiğimiz bazı besinler, sindirim sistemimizde tam olarak sindirilemezler ve vücudumuz onları yabancı madde olarak algılar. Yabancı olarak algılanan bu besinlere karşı da vücudun savunma sistemi devreye girer. Savunma sisteminin harekete geçmesiyle birlikte vücudumuzda kişiden kişiye değişiklik gösteren yan etkiler meydana gelir. Vücudun bazı besinlere karşı gösterdiği bu tepkiye gıda intoleransı denir. Diğer bir ismiyle besin duyarlılığı olarak da bilinir.

Gıda intoleransının çeşitleri

Gıda intoleransının geçici ve kalıcı(enzimatik) olmak üzere iki farklı çeşidi bulunur. Geçici gıda intoleransı, çeşitli faktörlere bağlı olarak ortaya çıkar ve bir süre sonra etkisi kaybolur. Hormonal değişimler, hamilelik dönemi, antibiyotik kullanımı veya çeşitli enfeksiyonlar geçici gıda intoleransının oluşmasını tetikleyebilir. Kalıcı (enzimatik) gıda intoleransında ise isminde anlaşılacağı gibi vücudun gösterdiği tepki geçici değildir. Vücutta o besini sindirmek için gerekli enzim bulunmadığında, rahatsızlığın sebebi olan gıda, vücutta parçalanamaz.

Gıda intoleransının olası nedenleri

Kişiden kişiye değişen yan etkilerinin yanı sıra gıda toleransının oluşmasının ardında da farklı sebepler yatıyor. Gıda intoleransının nedenlerini doğru bir şekilde analiz etmek için bir uzmana danışmak en etkili yol olsa en sık karşılaşılan nedenler arasında çölyak hastalığı, enzim eksikliği, bağırsak rahatsızlıkları, kötü beslenme ve bazı ilaçlar yer alıyor.

Çölyak hastalığı: Arpa, çavdar ve buğday gibi gluten bulunduran besinlere karşı hassasiyet oluşturan, bağışıklık sistemi hastalığıdır. Kalıtımsal faktörler bu hastalığın ortaya çıkışında etkilidir. Her yaş grubundan insanlarda görülebilir.

Enzim eksikliği: Vücudumuzda tükettiğimiz besinlerin sindiriminden sorumlu enzimler bulunur. Enzim eksiliği bulunan kişilerde vücut belirli bir besini parçalayacak enzimi üretemez ve parçalama işleminin gerçekleşememesinden dolayı gıda intoleransı oluşabilir.

Bağırsak rahatsızlıkları: Sindirim sisteminin temel taşlarını oluşturan bağırsaklarda meydana gelen bir rahatsızlık, besinlerin sindirim sürecini olumsuz yönde etkiler. Sindirilemeyen besinlerin vücutta depolanması ve savunma mekanizmasını harekete geçirmesi nedeniyle kişide gıda intoleransı meydana gelebilir.

Kötü beslenme: Hızla değişen dünyada sürekli farklılaşan beslenme alışkanlıklarımız, günlük yaşamın yoğunluğunda düzene koymanın zorlaştığı öğünlerin düzensiz bir rutine sahip olması, bağırsak florasının yapısına zarar verebilecek şekilde çok yemek yemek veya işlenmiş gıdaların aşırı tüketimi gıda intoleransına sebep olabilir.

Gıda intoleransının en yaygın belirtileri

Gıda intoleransının belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Belirtilerin şiddeti de benzer şekilde farklılık gösterebilir. Kişinin hayat kalitesini olumsuz yönde etkileyen en yaygın olarak karşılaşılan belirtiler şu şekildedir:

• Şişkinlik
• Yorgunluk
• Gaz
• Baş ağrısı
• Karın ağrısı
• Mide rahatsızlıkları
• Düşük enerji
• Huzursuz ruh hali
• Uyku bozuklukları
• Kas ve eklem ağrıları
• Depresyon
• Ciltte kızarıklık
• Kabızlık veya ishal
• Döküntü
• Aşırı endişe
• Burun tıkanıklığı

Gıda intoleransına neden olan besinler

Kişiden kişiye farklı belirtiler gösteren gıda intoleransına neredeyse tüm besinler sebep olabilir. Enzim eksikliği, çevresel veya genetik faktörler kişinin hangi tür gıdalara intoleransı olduğunu etkiler. Gıda intoleransına neden olan tüm besinleri listelemek mümkün olmasa da en sık karşılaşılan gıda intoleransları birkaç başlıkta toplanabilir:

• Laktoz: Laktoz, süt ve süt ürünlerinde bulunan bir şeker türüdür. Laktoz intoleransına sahip kişilerde vücut, laktozu sindiremez. Çünkü, ince bağırsakta bulunan laktozu parçalayan enzim bu kişilerde eksiktir. Laktoz intoleransı olan kişiler, sıklıkla şişkinlik, gaz veya karın ağrısı gibi rahatsızlıklardan şikayetçi olurlar.
• Gluten: Buğday, arpa, çavdar gibi besin bileşenlerini içeren ekmek, poğaça, börek ve benzeri yiyeceklere karşı kişinin intoleransının olması gluten intoleransı olarak isimlendirilir. Gluten intoleransının en önemli belirtilerinden bir tanesi deride pul pul döküntülerdir. Vücutta uzun süreli şişkinlik, iltihaplanma, kronik yorgunluk gibi belirtiler de gluten intoleransına işaret edebilir.
• Fruktoz: Fruktoz, meyveler, kök sebzeler ve tahıllarda doğal olarak bulunan basit bir şekerdir. Kısaca meyve şekeri olarak da bilinir. Fruktoz intoleransı enzim yetersizliğinden meydana gelir ve genetiktir. Fruktoz intoleransının başlıca belirtileri arasında terleme, titreme, bulantı, ödem ve kusma şikayetleri yer alır.

• Kafein: Sinir sistemini etkileyen, kahve, yeşil çay veya kola gibi içeceklerde bulunan bir madde olan kafein, bazı kişilerde gıda intoleransına sebep olabilir. Kafein intoleransı, kalp çarpıntısı, baş ağrısı, gerginlik ve huzursuzluk hali gibi belirtilere sebep olabilir. Aynı zamanda kafein intoleransı olan kişilerde ciltte kaşıntı ve uyku problemleri de görülebilir.
• Salisilik asit (salisilat): Cildin dokusunu ve yapısını etkileyen, yağda çözünebilen bir asit türü olan salisilik asit, oldukça geniş bir gruptur. Brokoli, mısır, çeşitli baharatlar, turp, portakal, kivi, fıstık ve benzeri birçok meyve, sebze ve kabuklu yemişte bulunabilir. Salisilik asit intoleransına sahip bireylerde en sık karşılaşılan belirtiler arasında bulantı, mide yanması, sık geğirme, kulak çınlaması ve kaşıntı yer alır.
• Histamin: Histamin, vücudumuzun tüm sistemlerinin işlemesinde rol alan kimyasal bir maddedir. Vücutta doğal olarak bulunmasının yanı sıra dışarıdan birçok gıda ile birlikte de alınabilir. Fermente yiyecek ve içecekler, konserve ürünler, patlıcan, ıspanak, avokado gibi sebzeler, balık ve et ürünleri, boza, sirke ve benzeri birçok besinde bulunabilir. Vücutta histamini yıkıp parçalayacak yeterli enzim bulunmadığında histamin intoleransı meydana gelebilir. Histamin intoleransının başlıca belirtileri, baş dönmesi, hipertansiyon, uyku bozuklukları, ödem ve kalp ritminde düzensizliklerdir.

Gıda intoleransı tanısı nasıl konulur?

Kişinin şikayetleri doğrultusunda bir uzmana danışmasından ardından gıda intoleransından şüpheleniliyorsa “gıda intoleransı testi” ile tanılanma süreci gerçekleşir. Bu test için kişiden kan alınır ve laboratuvarda incelenir. Çeşitli besin bileşenleri ile kanın tepkimesine bakılır. Nedenleri ve belirtileri gibi teşhis konulmasında da farklı yöntemler izlenebilir. Hormon testleri, bağırsak florası testi veya pH testi gibi farklı tanı koyma araçları ile de kişinin tanı ve tedavi süreci yönetilebilir.

Gıda intoleransı tedavi yöntemleri nelerdir?

Tıpkı tanı sürecinde olduğu gibi gıda intoleransının tedavisinde de doktor kontrolünde ilerlemek çok önemlidir. Öncelikle gıda intoleransının altında yatan sebep veya sebeplere uygun olarak bir tedavi süreci başlatılır. Gıda intoleransına neden olan besin, kişinin öğünlerinden çıkartılarak beslenme tarzında değişikliğe gidilmesi önerilir. Tüketilemeyecek olan besine bağlı olarak ortaya çıkabilecek vitamin eksikliğine karşı yine doktor kontrolünde uygun takviyeler ile metabolizmanın dengesinin sağlanması amaçlanır.

Gıda intoleransı ve besin alerjisi arasındaki farklar

Besin alerjisi ve gıda intoleransı birbirine sıklıkla karıştırılan ve önemli farkları bulunan iki ayrı rahatsızlık durumudur. Besin alerjisi, tüketilen bir besinin içinde yer alan belli bir maddeye karşı bağışıklık sisteminin tepki göstermesidir. Vücut, o maddeye karşı savunmaya geçer ve IgE isimli çeşit antikor üretir. Genetik faktörlerin yanı sıra kesin bir nedeni olmayan besin alerjileri, genellikle çocukluk yaşlarında sıkça görülür. Süt, kuruyemiş, yumurta veya bal sıklıkla besin alerjisinin yaşanmasına neden olan gıdalar arasında yer alır. Besin alerjisinin belirtileri arasında gıda intoleransına benzer bazı etkiler olsa da ağırlıklı olarak, deride kaşıntı, kızarıklık, döküntü, boğazda şişme, nefes darlığı ve benzeri rahatsızlıklar görülebilir. Gıda intoleransının aksine, besin alerjisinin belirtileri çok hızlı bir şekilde ortaya çıkar. Yaklaşık yarım saat içerisinde ciddi yan etkiler yaratarak hayati organları etkileyebilir ve çok ciddi sonuçlar yaratabilir. Herhangi bir besine karşı alerjik reaksiyonlar gösterdiğinizi düşünüyorsanız vakit kaybetmeden bir doktora danışmalısınız.

İlginizi çekebilir: Tahıllar, gluten duyarlılığı, Çölyak hastalığı: Gıda intoleransı nedir?