Travmatik stres nedir, belirtileri nelerdir, nasıl başa çıkılır?

Kişisel bir olumsuz deneyimden küresel bir krize kadar yaşamın parçası olan pek çok olay, travmatik etkiler yaratarak hayatımızın kontrolünü kaybetmemize, duygularımızın bizi sıkıştırmasına, kendimizi çıkmazda bulmamıza neden olabilir. Doğal afet, trafik kazası, küresel salgın, ekonomik kriz veya büyük kayıpların ardından travmatik stres açığa çıkabilir ve şok hali, endişe, korku, tükenmişlik, kafa karışıklığı veya benzeri tüm duygu ve durumları deneyimleyebiliriz.

Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren öğelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurun.

Travma sonrası stres bozukluğundan farklı olarak tanımlanan travmatik stres, tehlikeli bir dünyada çaresiz ve savunmasız hissetmeye neden olabilir. Travmatik stres ve travma sonrası stres bozukluğunun belirtileri, bir felaket veya rahatsız edici olayın hemen ardından çok benzer etkilere sahip görünse de, süreç içerisinde farklı ilerler. Travmatik stresin semptomları ne kadar olumsuz olsa da travma etkisi yaratan olaydan kısa bir süre sonra özellikle duygusal ve zihinsel sağlığa dikkat edilerek, kademeli olarak iyileşme sağlanabilir. Ancak, etkiler hafiflemiyorsa ve olayın üzerinden çok uzun zaman geçmesine rağmen olumsuz semptomlar devam ediyorsa bu durum travmatik stresin travma sonrasın stres bozukluğuna dönüştüğünün habercisi olarak yorumlanır.

Travmatik stresin nedenleri ve semptomları

Pek çok farklı türde travmatik olay, kişinin travmatik stresi deneyimlemesine neden olabilir. İstismar, saldırı, şiddet, savaşa maruz kalma, ani kayıplar, işkence, doğal afetler, saldırı, cinayete tanıklık, terörizm, trafik kazası, ciddi tıbbı müdahaleler gibi bireysel, toplumsal veya küresel olaylar, travmatik stresin nedenleri arasında yer alır.

Travmatik bir olay kişiyi doğrudan ya da dolayı olarak etkilediğinde çok çeşitli yoğun duygulara ve olumsuz fiziksel tepkilere neden olabilir:

Uyuşukluk hissi
Sıkışıklık hissi
Çaresizlik ve tükenmişlik
Korku
Endişeli olma hali
Dünyadan kopmuş hissetme
Şok hali
Üzüntü, keder
Suçluluk
Öfke ve kızgınlık
Utanç
Baygınlık hissi
Mide ağrıları
Baş ağrıları ve baş dönmesi
Titreme
Terleme / soğuk terleme
Kalp çarpıntısı
Göğüs ağrısı
Nefes düzensizlikleri
Uyku bozuklukları
Açıklanamayan ağrılar
İştah kaybı
Kilo artışı / kilo kaybı
Madde kullanımı

Travmatik stresin fiziksel, zihinsel ve duygusal semptomları arasında yer alır. Travmatik stresle başa çıkmak için çeşitli yöntemler önerilir, bunların başında kişinin kendi iyi oluşunu önceliklendirmesi ve kendi duygularını, düşüncelerini kabullenmesi bulunur.

Travmatik stresle nasıl başa çıkılır?

Travmatik bir olay sonrasında duygusal dengeyi yeniden sağlamak zor görünse de birtakım değişiklikler ve düzenlemelerle iyileşme sağlanabilir. Travmatik stresin etkilerini azaltmak için önerilen yaşam düzenlemeleri arasında şunlar yer alır:

Hissetmenin “doğru” veya “yanlış” bir yolu olmadığını unutmayın. İnsanlar travmaya farklı şekillerde tepki verebilirler; bu yüzden kendinize (veya başka birine) ne düşünmeniz, hissetmeniz veya yapmanız gerektiğini söylemeyin.
Duygularınızı görmezden gelmeyin; bu sadece iyileşmeyi yavaşlatır. Duygularınızı deneyimlemekten kaçınmak o anda daha iyi görünebilir, ancak siz onlara dikkat edip etmeseniz de onlar varlar. Ne hissettiğinizi hissetmek için kendinize izin verirseniz, yoğun duygular bile geçer. Zaman, her şeyin ilacı olma rolünü üstlenir.
Travmatik bir olayı saplantılı bir şekilde yeniden yaşamaktan kaçının. Tekrar tekrar düşünmek veya korkunç etkili görüntüleri tekrar tekrar izlemek sinir sisteminizi bunaltabilir ve net bir şekilde düşünmenizi zorlaştırabilir. Mümkün olduğunca tekrar maruziyetinin önüne geçin.
Zihninizi meşgul eden aktivitelere katılın (okumak, film izlemek, yemek yapmak, oyun oynamak), böylece tüm enerjinizi ve dikkatinizi travmatik olaydan mümkün olduğunca farklı yerlere çekebilirsiniz.
Rutininizi yeniden inşa edin. Travmatik bir olaydan sonra, mümkün olduğunca normal rutininize geri dönmek, travmatik stresi, endişeyi ve umutsuzluğu en aza indirmenize yardımcı olabilir. Zor olsa da rutinlere dönmek, iyileşmeyi hızlandırabilir.
Önemli, büyük ve kritik kararları beklemeye alın. Travma geçirmişken ev, iş veya aile hakkında büyük kararlar vermek hayatınızdaki stresi artırabilir. Mümkünse, hayat sakinleşene, duygusal dengenizi yeniden kazanana ve daha net düşünebilene kadar beklemeye çalışın.
İhtiyaçlarınızı önceliklendirmek çok zor görünse de kişisel bakımınıza önem verin. Beslenmenize, uykunuza dikkat edin, mümkün olduğunca hareket edin, doğada zaman geçirin.
Mümkün olduğunca sosyal desteğinizi geniş tutun. Travmatik deneyimleriniz hakkında konuşmak zorunda değilsiniz. Başkalarıyla zaman geçirmek, travmatik olay hakkında konuşmak anlamına gelmez. Rahatlık, güvendiğiniz diğer kişilerle bağlı ve ilgili hissetmekten gelir. Arkadaşlarınız ve sevdiklerinizle, travmatik stresinizi tetikleyen olayla hiçbir ilgisi olmayan şeyler hakkında konuşun ve normal bir şeyler yapın.

Yakın çevrenizden destek almanın yanı sıra yalnız olmadığınızı ve profesyonel bir desteğin yardımıyla da iyileşme sürecinizi hızlandırabileceğinizi unutmayın.

İlginizi çekebilir: Travma ve sonrası: Travmatik olaylar yaşamımızı nasıl etkiler?

Kaynak: helpguide.org, istss.org