Spor müsabakalarıyla ilgili hatıralarımız zihnimize neden yapışıyor, hiç merak etmiş miydiniz?
Princeton Üniversitesi’ne bağlı bilim insanları 20 basketbol taraftarıyla yapılan bir çalışmada, spor müsabakalarının hatıralar ve hafıza üzerinde önemli bir rol oynadığını tespit etti. Araştırmaya göre spor müsabakaları, beynin içinde güçlü anılar yaratmaya izin veren bir süreci başlatıyor.
Bir oyuncunun yaptığı bir hamleyle, bir oyunun nasıl ilerlemesi gerektiği hakkındaki beklentilerimizi değiştirdiğini gördüğümüzde, beynimiz bu anı bir sürpriz unsuru olarak kaydediyor. Bu sürpriz unsuru, oyunun beklediğimiz akışını kesintiye uğratıyor ve yeni bir başlangıç noktası yaratıyor. Ve bu yeni başlangıç noktası, oyunla ilgili uzun süren hatıraların temel öğelerinden biri.
Princeton Üniversitesi araştırmacılarından James Antony, “Spor karşılaşmalarındaki en heyecan verici anlar, oyunda beklenmeyen bir durum değişikliği yaratan sürpriz anlarıyla bağlantılı,” diyor.
İlginizi çekebilir: Unutkanlığa yepyeni bir çözüm: Görsel hafıza
Spor karşılaşmalarıyla ilgili anılar beyinden neden kolay kolay yok olmuyor?
Günlük hayatta zamanı kesintisiz bir akış olarak düşünebilirken (aslında buna “anlık görüntüler koleksiyonu” diyebiliriz), ayrı ayrı parçalardaki olayları hatırlıyoruz. Sabah yataktan kalkmak, kahve yapmak, işe gitmek ve çalışmak gibi. Her zaman bir başlangıç ve bir sonu olan olayları tarif ediyoruz. Ancak Antony’nin açıkladığı gibi, bu olayların tam olarak ne zaman başladığını ve bittiğini bilmemiz zor olabilir. Zihnimizdeki anıların sınırları her zaman net değildir çünkü her şey genel olarak beklediğimiz gibi gerçekleşir.
Psikoloji çalışmaları arasında ortak olan fikirlerden biri de beynimizin dünyanın zihinsel modelini sürekli olarak güncellemesi. Dolayısıyla beklenmedik bir durum yaşadığımız her anda yeni bir model oluşturuyoruz.
Basketbol gibi oyunlar doğası gereği hızlı ve dramatik değişimlere çok müsait olduğundan, takımlar arasında yaşanan hızlı top değişiklikleri ile izleyiciler, zihinsel modellerini sürekli olarak güncellemek zorunda kalıyorlar. Aynı ekipten bir başka araştırmacı olan Ken Norman, “İnsanlar beyinlerinde sürekli olarak çeşitli kazanma-olasılık grafikleri çiziyorlar.” diyor. “Kazanma-olasılık grafiği her iki yönde de sürekli olarak değiştiğinde, bu oyunun çizgisinin değiştiği dramatik kısımları için daha iyi bellek oluşturmamıza yol açıyor. İnsanların, gerçek dünyada meydana gelen şeyleri anlayabilmelerini, olayların nasıl ortaya çıktığına bağlı olarak zihinlerini nasıl güncellediklerini anlamaya çalışıyoruz. Olaylarla ilgili bağlamsal olarak nasıl beklenti oluşturuyorlar ve beklentileri karşılandığında veya tam tersi olduğunda neler oluyor?”
Antony ve ekibi, 20 basketbol taraftarının 2012 yılındaki NCAA turnuvasına ait dokuz maçın son beş dakikasını izlemesini ve kendi fikirlerine göre oyun setlerinin başlangıcını ve sonunu işaretlemelerini istedi. Aynı zamanda, araştırmacılar taraftarların göz hareketlerini takip etti. Beyinlerini taradı ve sinirsel faaliyetlerini ölçtü. Araştırmacılar özellikle basketbolu seçti, çünkü oyunun hızlı doğası, beynin değişikliklere nasıl cevap verdiğini gözlemlemek için onlara daha fazla fırsat sağlıyordu.
Oyunları izleyen katılımcılar bir oyunu başı ve sonu olan küçük segmentlere ayırırken, çoğu zaman topun rakip takımlar arasında kritik anlarda el değiştirdiği ve onlar için sürpriz unsuru yaratan anları işaretlediler.
James Antony, “Beynimiz oyunda sürpriz unsurları yer aldığında ve oyuncuların hamleleriyle beklentilerimiz sürekli olarak değiştiğinde, segmentlerin başlangıcını ve sonunu net bir biçimde işaretliyor,” diye açıklıyor. “Beklentileri bir sürprizle sona erdiğinde, katılımcılar daha sonra oyunla ilgili bu anıları daha iyi hatırlama eğiliminde oluyorlar. Gerçek hayatta bir sürpriz unsurunun karşımıza çıktığı anları ve bu sürprizin ne kadar büyük olduğunu belirlemek zor. Ama spor karşılaşmaları, sürprizleri tam olarak ölçmemize izin veriyor ve beynimize sürpriz unsurlarının etkisini gerçek dünyada görebilmemiz için mükemmel bir fırsat sunuyor.”