Tamam, inanamayacak bir şey yok, başlık biraz abartılı ama bazıları sizi gerçekten şaşırtabilir. İçeriğe geçmeden önce içerik hakkında bir şeyler söylemek istiyorum. Normalde bu kısmı yazının sonuna eklerdim ama yazıyı okumadan önce şunu aklınıza iyice kazımayı isterim: Okuduklarınız sizi kötü hissettirmek için yazılmadı. Her şeyde plastik var, plastik atıkları sıfırlamam mümkün değil, diye düşünüp depresyona girmeniz ya da umutsuzluğa kapılıp çabalamaktan vazgeçmeniz için de araştırıp yazmadım bunları. Bilinçli tüketiciler olmanın ve atık yönetiminin önemini kavramanın yolu bilgiden geçiyor. Ne kadar çok doğru bilgiler ile donanırsak, çevre dostu adımlar atmakta o kadar iyi ve başarılı oluruz. Bireysel olarak yapabileceklerimizin bir sınırı var. Bu nedenle mükemmel çevreciler olmamız mümkün değil ama gezegenimiz bizden mükemmel olmamızı istemiyor zaten. Farkında olalım ve elimizden geldiğince bilinçli eylemlerde bulunalım, yeter.

1. Kâğıt bardaklar

Karton bardaklar, isminden mütevellit olsa gerek, insanlarda çevreye zarar vermiyormuş gibi bir algı yaratıyor. İsmine aldanmayın. Sıvı ile temas ettiğinde kâğıt suyu emer ve selüloz lifler parçalanarak birbirinden ayrılır. Yani, eğer karton bardağınız plastik içermiyor olsaydı, içine koyduğunuz içeceğiniz elinize sızar ve sonra da bardağınız parçalanarak içindeki ile birlikte dökülürdü. Kâğıt bardakları suyu emmek ve parçalanmaktan koruyan şey, iç yüzeyindeki incecik plastik film kaplamasıdır. Çok ince olduğu için geri dönüşümü de mümkün olmaz.

2. Kurşun kalem

Dışı ahşap içi kurşun olan bir ürün nasıl plastik içeriyor olabilir? Cevap, her zaman olduğu gibi pazarlamada gizli. Kalemleri daha çekici, daha göz alıcı göstermek ve potansiyel müşteriler tarafından tercih edilme olasılığını arttırmak için çoğu kurşun kalemin dış yüzeyi parlak ve renkli plastik filmler ile kaplıdır. Sadece dışı değil, kurşun kısmına da kırılmaya dayanıklı olması için plastik karıştırılır.

3. Poşet çay ve filtre kağıtları

Sallama da dediğimiz poşet çay kağıtları çoğunlukla polyesterden yapılır. Çünkü sıcak suyun etkisiyle parçalanmaması gerekir. Chemex, V60 ya da filtre kahve makinelerinde kullanılan tek kullanımlık kâğıt filtreler de aynı sebepten dolayı plastik içerirler. Su geçirgenliğinin engellenmemesi için karton bardaklara göre çok daha az ve ince plastik filmler kullanılır ancak plastik film inceldikçe geri dönüşüm zorluğu arttığından bu, durumu daha da kötü yapar.

4. Karton ve alüminyum kutular

Karton kutular derken, içecek kutularından söz ediyorum. Süt ve meyve suyu gibi karton kutularda satılan içeceklerin kutularının iç yüzeyleri, tıpkı karton bardaklar gibi, sıvılara karşı dayanıklılık kazandırmak ve hava geçirgenliğini engellemek için plastik film ile kaplanır. Bira ve kola gibi içeceklerin metal kutuları tıpkı süt kartonu gibi plastik kaplıdır. Öyle olmasaydı metal yüzey içecekle temas edip paslanırdı ve içerisine ağır metaller ve pas karışmış olan içeceğiniz, şişelendikten sonraki 3 gün içerisinde tüketilemez hale gelirdi.

5. Simler ve pullar

Simler ve pullar temelde küçük ve parlak plastik parçalarıdır. Aşırı küçük oldukları için geri dönüştürülmeleri de mümkün değildir.

6. Sofra tuzu

Hem uluslararası araştırmalar hem de Türkiye’deki markalar üzerinde yapılmış geçmiş araştırmalar, yemeklerimize döktüğümüz tuzda mikroplastik olduğunu gösteriyor. Plastik kirliliği ekosistemin her yerine yayılmış durumda. Denizler de buna dahil. Bu nedenle deniz ve göllerden elde edilen tuzlarda mikroplastiklere rastlamak mümkün.

İlginizi çekebilir: Plastik kirliliğinin başrol oyuncusu: Mikroplastikler

7. Su

İster pet şişeden, ister cam şişeden, ister arıtmadan/çeşmeden su içiyor olun, isterseniz şelaleden/dereden için. Evinizin arka bahçesine kuyu da kazdırsanız faydası yok; suyumuzda mikroplastik var. Dünya Sağlık Örgütü’nün WHO 2019 “Microplastics in Drinking Water” çalışmasında dünyanın çeşitli yerlerinden su örnekleri alınmış ve örneklerin %86’sında mikroplastik bulunmuş.

8. Sigara

Tütün sarılan sigara kağıtları da plastik içerir. Çok ince bir katman olduğu için geri dönüştürülemez, kompost edilemez, biyobozunur da değildir. Kâğıdı zarar, dumanı zarar, çöpü toksik… İçmeyin kardeşim şu mereti!

9. Islak mendiller

El, makyaj ve bebek poposu silmekte kullandığımız ıslak mendiller pamuk ile karıştırılmış polyesterden üretilirler. Aksi takdirde nemden parçalanırdı. Ancak bu sebepten de geri dönüşümü mümkün olmayan plastik atıklar sınıfına girerler.

10. Fiziksel peeling ürünleri

Cilt bakım ürünlerinin bazılarında bulunan, elinize minik pütürcükler olarak gelen şeyler minik plastik boncuklardır. Ciltte mikro yırtıklar meydana getirerek cilt bariyerinize zarar verirler, plastik atık olarak da gezegene.

11. Diş macunu

Özellikle beyazlatma etkili olan diş macunları, beyazlatma işini enzimler kadar aşındırma yoluyla da yapar. Aşındırma içinse mikroplastik parçacıkları kullanılır.

12. Kozmetik ten ürünleri

Kuru ciltler için üretilen kremlerde nemin hapsedilmesi için sentetik petrol türevi içerikler olabiliyor. Fondöten, makyaj bazı ve ruj gibi makyaj malzemelerinde de pürüzsüz bir bitiş sağlamak için konuyor.

13. Oje

Ojeler plastik içermez, ojenin kendisi bir plastiktir. Biyobozunur değildir, sadece bir keton bileşiği olan asetonda çözünür ki o da toksik bir kimyasaldır.

14. Bebek bezi/Ped/Tampon

Sıvı ile temas eden diğer her şey gibi bez, ped ve tamponlar da yüzde yüz pamuk değildirler, plastik içerirler. Tek kullanımlık bu ürünlerin yerine geçebilecek, yıkanabilir ve yeniden kullanılabilir alternatifler vardır (regl külodu, kumaş pedler ve menstrual kaplar). Bu alternatifler de plastik içerirler ama tek kullanımlık olmadıkları için çevreye verdikleri zarar büyük ölçüde daha azdır.

15. Bal

Plastik kirliliği doğanın dört bir yanını sarmış durumda. Bal üreten arıların gezindiği çiçek bahçeleri de buna dahil. Üstelik, doğada kendi kendine yaşayıp ağaç kovuklarına yuva kuran yaban arılarının balı da arıcılık faaliyetleri ile üretilen bal da aynı riski taşıyor. Tıpkı su gibi, balda da mikroplastiklere rastlamak artık olağan bir durum.

16. Yara bandı

Pek çok tıbbi gereçte olduğu gibi yara bandında da plastik kullanılması (yerine daha çevre dostu bir çözüm bulunana kadar) bir zorunluluk. Bandın yapıştığı yerden kan, ter ve su emmemesi ve bu sebeple yapışma özelliğini kaybedip dışarıya kan sızdırmaması için plastik olması gerekir. Doğada çözünen yara bantları üreten az sayıda firma var ama hem onlara ulaşmak öyle kolay değil, her köşe başında satılmıyorlar, hem de “doğada çözünür” demenin çevre dostu ile her zaman eş anlamlı olmadığını Paketlerdeki 3 Önemli Kavram yazımda anlatmıştım.

17. Para

Kâğıt para diyor olduğumuza aldanmayın. Kâğıt bardakları suya dayanıklı kılmak için plastik ile kaplarken, para gibi önemli bir nesneyi unutacak değillerdi ya! Para yapımında kullanılan kağıtlar ve para üzerine güvenlik amacıyla basılan damgalar çok ince bir plastik film ile kaplıdır. Bu film parayı suya dayanıklı kılar ama aynı zamanda plastik kirliliğine de hizmet eder. Neyse ki para tek kullanımlık bir şey değil ve bozulup yırtıldığında çöpe atılmıyor. Bu sayede plastik kirliliğine olan etkisi göz ardı edilebilecek düzeydedir.

18. Dikiş ipliği

Üzerinde “%100 pamuktan üretilmiştir” ibaresi bulunmayan tüm dikiş iplikleri, sentetik lifler içerir. Dikiş iplikleri genellikle pamuk ve polyester karıştırılarak üretilir. Bu şekilde yıkama ve ıslanma esnasında su çekmesi ve dikişlerin kopması riski en aza indirilmeye çalışılır.

19. Boya

Kalem, pastel, sulu, yağlı, akrilik, badana… Boya dendiğinde aklınıza gelen hemen her şey plastik içerir. İçerisine plastik karıştırılmasının sebebi kozmetik ürünlerle aynıdır (kozmetikler de boya sayılabilir zaten), boyama işleminden sonra yüzeyin pürüzsüzlüğü ve boyanan yüzeyin suya karşı dayanıklılığı.

20. Dövme mürekkebi

Kalem, fondöten, ruj ve boyalardan sonra beni çok da şaşırtmadı ama yine de dövme mürekkebinin içinde plastik olacağı şeytanın aklına gelmez! Canlı ve kalıcı renkler oluşturmak için sentetik pigmentler kullanılır ki bunlar da plastik içerir.

Hepimize atıksız günler dileklerimle…

Kaynaklar
Gittemary Johansen
World Health Organization: Microplastics in Drinking Water – https://www.who.int/water_sanitation_health/publications/information-sheet190822.pdf

İlginizi çekebilir: Çevre dostu malzemeler aslında ne kadar sürdürülebilir?