Modern toplumlarda yaşayan modern insanlar olarak günlük yaşantımızda hepimiz bir şeyler satın alıyor, tüketiyoruz. Tüketim ürünlerinin çoğunun içeriğinde ya da ambalajında ise plastik bulunuyor. Poşet, ambalaj ya da karton bardak gibi bir tek kullanımlık plastiğin ortalama kullanım ömrü 12 dakikadır ancak doğada yok olması neredeyse bin yıl kadar sürer. Her yıl dünya çapında 500 milyar plastik torba üretildiğini ve bu torbaların bin yıl boyunca ortadan kaybolmayacaklarını düşündüğümüzde, günümüzde plastik atıkların neden bu kadar ciddi bir tehdit haline geldiklerini daha iyi anlayabileceğimizi sanıyorum. Üstelik verdiğim bu örnek sadece plastik torbalar için geçerli. Bunun kâğıt bardağı var, polyester kıyafetleri var, plastik pipeti var, gıda ambalajı var…
Plastik atık sorunu ile ilgili toplumda çevre hassasiyeti artışı, tüketicilerin tüketim tercihlerini de değiştirdi. Daha çevre dostu bir tüketim yöntemini benimseyen anlayış, firmaların kendilerine çekidüzen vermesini ve tüketicilerin taleplerine uygun ürünler sunmalarını sağlıyor. Firmalar bu sorununun çözümü için doğada çözünen alternatif paketleme yöntemleri geliştirerek çevreye duyarlı tüketicileri kaybetmemeye çalışıyorlar. İşte bu noktada kafalar biraz karışıyor çünkü tüketiciler olarak bizlerin karşısına üç farklı kavram çıkıyor:
- Bozunur (Degradable)
- Biyobozunur (Biodegradable)
- Kompost Edilebilir (Compostable)
Üçü de nitelediği malzemenin doğada kendiliğinden parçalanıp yok olduğu anlamına geliyor ama elbette üçü de birbirinden farklı (yoksa zaten farklı isimler verilmezdi). Peki ama aralarındaki farklar neler? Hangisi daha iyi, daha zararsız?
Bozunur (Degradable)
Bu kelimeyi genellikle “Doğada çözünür” ve “çevre dostu” plastik ambalajların üzerinde görürüz. Bozunur demek, daha küçük parçalara ayrılır demektir ama daha küçük plastiklerin doğaya zarar vermediğini kim söyledi? Bozunur / Çözünür ibaresi bulunan plastikler bütün halde kalmaz ve bu nedenle de hayvanların vücuduna takılıp onların hareketini kısıtlamaz ya da nefes almalarına engel olmazlar ama mikroplastikler haline gelerek varlıklarını sürdürürler. Kısacası doğada yok olmazlar, sadece boyut değiştirirler.
İlginizi çekebilir: Plastik kirliliğinin başrol oyuncusu: Mikroplastikler
Bozunur naylon poşetler ve plastik ambalajlar, bozunur olmayanlar ile aynı malzemelerden üretilirler. Sadece ek olarak, güneş ışığına ve ısıya maruz kaldığında parçalanmasını sağlayacak kimyasallar ve ağır metaller içerirler. Bu şekilde üretilmiş plastik gereçler parçalandığında tüm bu kimyasallar, ağır metaller ve mikroplastikler toprağa, denizlere, içme sularına karışır.
Bozunur gereçler nihayetinde plastik oldukları ve toksik kimyasallar içerdikleri için toprağa, suya ya da kompost kovasına atılmamalıdır. Bozunur özellikteki bir materyalden kurtulmanın en sağlıklı yolu, geri dönüşüme kazandırmak olacaktır.
İlginizi çekebilir: Atıkları değerlendirmenin iki farklı yolu: Geri dönüşüm ve ileri dönüşüm
Biyobozunur (Biodegradable)
Biyobozunur’un Bozunur’dan farkı, üretiminde petrol türevlerinin yanı sıra selüloz, yün, deri gibi bitkisel veya hayvansal içerikli malzemelerin de kullanılıyor olmasıdır. Var olan petrol türevleri de doğada diğerlerine göre daha hızlı parçalanan polikaprolakton, polyester ve polilaktik asit gibi plastiklerdir. Bu malzemeleri bozan şey kimyasallar değil mikroorganizmalardır ya da bu mikroorganizmalardan elde edilen enzimlerdir. Bozunma süreci biyolojik olduğu için de adına Biyobozunur denir.
Biyobozunur, bozunur gereçlerden daha çevre dostudur, özellikle de parçalanmak için toksik kimyasallar ya da ağır metaller içermedikleri için. Fakat doğru bir atık yönetimi uygulanmadığında çok daha zarar verici olabilirler. Biyobozunur bir malzemenin içeriğinde plastik kadar organik maddeler de yer alır. Bu nedenle, organik atıkların atık sahalarında yarattığı tehlikenin aynısı biyobozunur materyaller için de geçerlidir. Güneş ışığı ve yüksek sıcaklık altında, sera gazı etkisi karbondioksitten 21 kat daha fazla olan metan gazı açığa çıkarırlar.
Biyobozunur araç ve gereçlerin atık yönetimini doğru uygulamak naylon poşetlerden bile daha zorlayıcı olabilir. Çünkü içinde plastik olduğu için kompost kovasına atılamaz ya da toprağa gömülemezler ama içinde organik materyaller olduğu için de genel atık sahalarında metan gazı salınımı riski yaratırlar. Bu nedenle biyobozunur gereçler mutlaka geri dönüşüm tesislerinde ayrıştırılmalıdırlar.
İlginizi çekebilir: Sıfır Atık Rehberi 5: Kompost hakkında her şey
Kompost Edilebilir (Compostable)
Günümüzde var olan en çevre dostu materyaller, kompost edilebilir olanlardır. Çünkü bu materyaller plastik ya da başka bir sentetik petrol türevi içermezler. Sadece bitkisel ve/veya hayvansal kaynaklı hammaddelerden üretilirler. Bu da kompost edilebilir materyalleri doğada kendiliğinden çözünen ve çözünürken kimyasal ve toksik atık açığa çıkarmayan bir malzeme haline getirir.
Kompost edilebilir gereçlerin atık yönetimi de çok daha kolaydır. Kompost edilebilir atıklardan kurtulmak için onların yakılması ya da bin bir zahmetle geri dönüştürülmesi gerekmez. Adı üstünde, bu atıklar kompost edilebilir! Kompost kovasına atılarak veya toprağa gömülerek yok edilmeleri mümkündür. Hatta çözündüklerinde gübre görevi görüp toprağı besledikleri için doğaya faydaları bile vardır.
Kompost edilebilir materyaller de nihayetinde organik atık sınıfına girerler. Dolayısıyla genel atık sahalarına atıldıklarında metan salınımı riski oluştururlar. Bu nedenle kompost edilebilir atıklar asla genel atık kutularına atılmamalı, mutlaka kompost edilerek toprakla buluşturulmalıdırlar.
Kaynaklar
Ioanna Kyrikou and Demetres Briassoulis. Biodegradation of Agricultural Plastic Films: A Critical Review. Journal of Polymers and the Environment, Volume 15, pages 125–150 (2007).
Our Good Brands – What Is The Difference Between Degradable vs. Biodegradable vs. Compostable?Green Living Zone – Difference Between Degradable, Biodegradable And Compostable