Psikologlar nüfusun %1ini psikopat, yani ağır psikolojik problemler yaşayan kişiler olarak nitelendiriyor. Bu bireylerin şiddete yönelimli olanları çoğunlukla hapishanelerde tutuluyor. Fakat yapılan araştırmalara göre psikopatlar cezaevleri yerine toplumun içinde de – mesela iş dünyasında orta ve üst düzey yönetici kadrolarında- bulunabiliyor. Yasal bir yaptırım gerektiren bir suça karışmadıkları için cezaevlerinden uzak, ama aynı düşünce yapısıyla bize yakın…
Middlesex Üniversitesi, Liderlik ve İnsan Kaynakları Gelişimi alanında profesör Clive Boddy ve Derek Miles’ın kaleme aldığı makaleyi Uplifers okuyucuları için derledik.
Araştırmalara göre şirket bünyelerinde %1 ile %3,5 arasındaki oranlarda değişen bir psikopat nüfusu var ve bu bireyler genellikle orta ve üst düzey yöneticiler arasındalar. Hatta pozisyon yükseldikçe bu oran artabiliyor, çünkü psikopatlar için bu hırs gerektiren pozisyonlar oldukça çekici olabiliyor. Kendi doğaları gereği başka insanlara hizmet eden pozisyonlar yerine, güce, paraya ve prestije sahip pozisyonlara yöneliyorlar; ve bu da üst kademelerdeki bireylerin sergilediği tutarsız davranışları açıklayabilmemize yardımcı oluyor.
Elimizde 10 maddeden oluşan bir psikolojik ölçüm tablosu var. Bunu kendi kendimizi değil, etrafımızdaki insanları değerlendirirken kullanıyoruz. Herhangi birinin davranışları bu tablodaki 8 ila 10 maddeye uyuyorsa, o zaman ona potansiyel olarak psikopat olma olasılığı var diyoruz. İlk önemli teşhis kendi akran veya altlarına olan davranışlar gözlemlenerek yapılıyor. Bu davranışlar genel olarak vicdan yoksunluğunun belirtilerini taşıyor: Seri işten atmalar, toplum içinde küçük düşürmeler, zorbalık ve sözlü taciz gibi.
İkinci olarak, içinde bulundukları iş atmosferini negatif yönde etkilemek önemli bir gösterge sayılıyor. Korku ortamı yaratmak ve iş yerindeki insanları sebepsiz yere yıpratmak gibi. Psikopat bireyler genellikle üst düzey yöneticilere yakınlık gösterip alt kademelerde çalışan elemanları suistimal ediyor veya sömürüyorlar. İş yerinde karşılaşılan bu tarz durumlar, 360 derece geri bildirim yöntemi ve performans değerlendirmeleri ile ortaya çıkabilir. Ayrıca çalışan memnuniyeti anketleri, hastalık ve işe gelmeme oranları, beklenmeyen çalışan kayıplarıyla gibi pek çok veri de yol gösterici olabilir.
İş dünyasındaki psikopatların altında çalışan insanlar, genelde bu kişiler için çalışmaktan memnun olmuyorlar. Hatta bu durumda olmaktan nefret ediyorlar ve başka bir iş alternatifleri olmasa bile işten ayrılabiliyorlar. Ya da hastalıklarını bahane ederek iş ortamından uzak durmaya çalışıyorlar veya en kötü ihtimalle başka bir birime geçmek için transfer istiyorlar. Eğer bu durumlar yükseliş halindeyse, o zaman söz konusu birimde bir soruşturmaya ihtiyaç duyulabilir.
Şunu da belirtmek gerekir ki iş dünyasındaki psikopatlar genellikle liderler, anahtar müşteriler veya başka kuvvet sahipleri tarafından yüksek bir değere ve öneme layık görülür. Çünkü iş dünyasındaki psikopatlar bu kilit oyuncularla her zaman arasını iyi tutmayı amaç haline getirmiştir, ve şirkete kazandıran hırslı profillerdir. Dolayısıyla iş yerlerinin genel huzuru için her ne kadar kötü etkileri olsa da, bir kere yerleştikleri zaman onları oradan ayırmak çok zordur. Bazı işyerleri bu tip insanları özellikle zor ve hoşa gitmeyen işleri yapmak için işe alır. Ama bu aslında pek de iyi olmayan bir fikirdir. Çünkü kimsenin yapmak istemediği ya da yapamadığı işler bittikten sonra psikopati eğilimleri olan çalışanı iyi, anlayışlı ve normal bir yöneticiye çevirmek imkânsıza yakındır.
Bu durumlar çok rahatlıkla teşhis edilebilir gibi görünse de psikopatlar kendilerini genellikle iyi niyet ve samimiyet gösterişiyle kolaylıkla gizler. Geçmişteki başarılarını çok iyi pazarlarlar, mülakatlarda son derecede başarılıdırlar ve karizmalarını çok yüksek tutarlar. Çoğu zaman bir psikopatı teşhis ettikten sonra artık ‘çok geç’tir.
İş yerinde bir psikopatla çalışmak zorunda olmak istemiyorsanız bu önerileri dikkate alabilirsiniz:
İlk olarak, eğer önceden bir veya birkaç psikopat ile çalıştığınızı düşünüyorsanız profesyonel yardım almanızı veya insan kaynakları departmanıyla iletişime geçmenizi öneriyoruz. Ayrıca bahsettiğimiz 10 maddelik ölçüm kriterlerine göz atmak ve çalışma arkadaşlarınızı tanıyarak uzak durmanız gereken kişileri tespit etmek size yardımcı olacaktır.
İş yerinde psikozu ölçme kriterleri
1. Görülebilir zeka ve yüzeysel karizma: Arkadaşça, uzlaşılabilir, kolayca iletişim kurulabilir, ilk görünüşte pozitif bir izlenim uyandıran, sosyal olarak barışık ve orijinal fikirlidir.
2. Asılsız konuşmak ve samimiyetsizlik: Söylediği yalanlarda başarılıdır çünkü dışarıdan dürüst ve samimi gözükür.
3. Aldatan kişilik: Hile ve aldatma yollarını sık kullanır. Sözlerini tutmaz. Başkalarını kandırır, aklını çeler ve sonra terk eder. Örgütlü siyasette iyilerdir. Başkalarının ürettiği iyi işleri üstlerine alır ve çalmak, sahtekârlık, eş aldatma veya dolandırıcılık gibi işlerin altında imzası olabilir – genellikle bunlara ancak paçayı kurtarabilecekse girişir.
4. Tamamıyla benmerkezci olmak: Benmerkezcidir. Başkalarını sevemez veya onları umursamaz. Sevgi hakkında sadece entelektüel olarak tartışabilir. Duygulara tamamen yabancıdır ve altındakilerin düşüncelerini ve duygularını umursamaz.
5. Vicdan eksikliği: Kendi kötü davranışları için sorumluk kabul etmez ve diğer insanları kendi yarattıkları başarısızlıklardan ötürü suçlar.
6. Duygusal olarak sığlık: Duyguların dışavurumlarını gösterebilir fakat herhangi bir hissiyata sahip olmaz. Hüznü, acıyı, kızgınlığı, kederi, sevinci veya umutsuzluğu derinlerde yaşayamaz ve diğer insanların bu duygularına ilgisiz kalır. Kendi kariyer planlarını altlarından önemli görür.
7. Kişisel iletişime tepkisizlik: İyiliğe veya güvene hepimizin verdiği gibi tepki vermez. Yüzeysel tepkiler verebilir fakat yapılan iyiliklere tutarsız bir yaklaşım takınabilir. Diğer insanların hislerine umursamazdır ve açıkça insanlarla dalga geçebilir.
8. Kendi davranışlarının sorumluluğunu üstlenmemek: Dışarıdan bakınca güvenilir görünür fakat sonra güvensiz davranışlarda bulunur ve başkalarına karşı sorumluluk duygusuyla hareket etmez.
9. Sakin, hazır ve mantıklı görünmek: Mantıksız ve evhamlı görünmez. Her zaman hazırdır, diğer insanlar için en rahatsız ve en üzücü durumlarda bile sakin kalmayı başarır.
10. Davranışlarda kendini suçlamama ve kendini anlama eksikliği: Kendi sıkıntılarının suçlusunu ince ve ayrıntılı düşünebilen insanlarda görür. Diğer çalışanları zor bir durumda bırakabilecek utanç verici, ahlaksız, sahtekâr ve tuhaf icraatları ortaya çıksa bile kendilerini suçlu görmezler.