Daha öncesinde sizlere sinir sisteminden çok kez bahsettiğim yazımlarım oldu okuyanlarınız vardır, okumayanlarınız da aşağılarda yazıları bulabilir. Bugün de sizlere sinir sistemi ve psikoloji alanında önemli bir teori olan Polivagal Teori’den bahsetmek istiyorum. Dr. Stephen Porges tarafından 1994 yılında öne sürülen ve vagus sinirinin otonom sinir sistemi üzerindeki karmaşık etkilerini açıklayan bir teoridir. Porges, teorisini hem evrimsel hem de nörobiyoloji alanındaki gözlemlerine dayandırmaktadır. Bu teori, sinir sisteminin nasıl tepki verdiğini ve kişinin stres, güvenlik, sosyal etkileşim ve iyileşme durumlarını nasıl düzenlediğini anlamak için bir çerçeve sunar. Polivagal Teori, özellikle travma, stres ve sosyal davranışlar üzerine yapılan çalışmalarda önemli bir model haline gelmiştir.
Polivagal Teori’nin temel bileşenleri
Polivagal Teori, otonom sinir sisteminin (OSS) üç ayrı devreden oluştuğunu ve bu devrelerin evrimsel gelişime bağlı olarak farklı işlevler ve tepkiler sağladığını öne sürer:
1. Ventral Vagal Kompleks (VVC):
- Konum: Beyin sapının ventral (ön) kısmından çıkar ve yüz kasları, kalp, akciğerler gibi organlara gider.
- İşlev: Sosyal bağlantı ve güvenlik durumlarında aktif hale gelir. “Sosyal etkileşim sistemi” olarak da adlandırılır. Yüz ifadesi, ses tonu ve göz teması gibi sosyal sinyalleri düzenler. Güvenli ve destekleyici bir çevrede, ventral vagal kompleks aktive olur ve bireyler kendilerini güvende hisseder, kalp atışlarımız ve nefes alıp verişimiz regüledir, birey sosyal ilişkilerde başarılı olur ve sakin kalır.
2. Sempatik Sinir Sistemi (SSS):
- Konum: Omurilik boyunca ve çeşitli gangliyonlarda yer alır.
- İşlev: Tehlike ve tehdit algılandığında “savaş ya da kaç” yanıtını tetikler. Sempatik aktivasyon, kalp atış hızını artırır, kasları gerer, ve bedeni harekete hazırlayarak hayatta kalma mekanizmalarını devreye sokar. Sempatik sistem aktivasyonu, yüksek enerji gerektiren ve dikkat isteyen durumlar için tasarlanmıştır.
3. Dorsal Vagal Kompleks (DVC):
- Konum: Beyin sapının dorsal (arka) kısmından çıkar ve sindirim sistemi gibi organlara gider.
- İşlev: Aşırı tehdit ve kaçınılmaz tehlike algılandığında “donma” veya “çökme” tepkisini başlatır. Bu durum, kalp atış hızının ve solunumun düşmesine, sindirim sisteminin yavaşlamasına ve bazen de tamamen durmasına yol açar. Genellikle travma ya da aşırı stres altında, bireyin kendini korumak için “donması” veya çevreden çekilmesi gibi tepkilerle ilişkilidir.
Polivagal Teori’nin öne çıkardığı kavramlar
- Nörovejetatif Hiyerarşi: Polivagal Teori, otonom sinir sisteminin bu üç devresinin bir hiyerarşi içinde çalıştığını savunur. İlk olarak, güvenli ve sosyal bir çevrede ventral vagal sistem aktive olur. Eğer tehdit algılanırsa, sempatik sistem devreye girer. Eğer tehdit çok yoğun ve kaçınılmazsa, dorsal vagal kompleks aktive olur ve birey donma tepkisi verebilir.
- Sosyal Katılım Sistemi: Polivagal Teori, sosyal etkileşimlerin otonom sinir sistemi düzenlemesinde kritik bir rol oynadığını belirtir. Güvenli ve destekleyici sosyal etkileşimler, ventral vagal tonun artmasına ve dolayısıyla daha sağlıklı bir fizyolojik duruma yol açar.
- Vagal Brake (Vagal Fren): Vagal fren kavramı, vagus sinirinin kalp atış hızını düzenlemesini ifade eder. Güvenli bir durumda, vagal fren kalp atış hızını düşürür; tehdit algılandığında ise vagal fren kaldırılır ve kalp atış hızı artar. Bu, bireyin çevresel tehditlere hızlıca tepki vermesini sağlar.
Polivagal Teori’nin uygulama alanları
Polivagal Teori, travma tedavisi, psikoterapi ve stres yönetimi gibi alanlarda çeşitli uygulamalara sahiptir:
- Travma Terapisi: Teori, travmatik deneyimler sonrası donma veya savaş/kaç tepkilerinin nasıl tetiklendiğini anlamak için bir çerçeve sunar. Terapistler, danışanların sinir sistemi tepkilerini daha iyi anlamalarına ve düzenlemelerine yardımcı olmak için polivagal ilkeleri kullanabilir.
- Psikoterapi ve Danışmanlık: Polivagal Teori, duygusal düzenleme, sosyal bağlantı ve güvenlik hissinin artırılması için kullanılan çeşitli tekniklerin temelini oluşturur. Terapistler, bireylerin sosyal katılım sistemlerini yeniden aktive etmelerine ve vagal tonlarını artırmalarına yardımcı olabilir.
- Stres Yönetimi ve Mindfulness: Polivagal Teori, mindfulness, nefes egzersizleri ve beden farkındalığı gibi uygulamaların, ventral vagal sistemi aktive ederek stres ve kaygı düzeylerini nasıl azaltabileceğini açıklar.
Polivagal Teori, sinir sisteminin işleyişi ve duygusal sağlığı üzerindeki karmaşık etkilerini anlamak için önemli bir model sunar. Bu teori, güvenlik ve tehdit algısının biyolojik temellerini ve sosyal bağlantının fizyolojik sağlık üzerindeki önemini vurgulayarak hem bilimsel hem de klinik alanlarda önemli bir etkiye sahiptir.
Yaşanılan pek çok duygu durumu ve olumlu olumsuz çevresel etkenler bu yapı sistemlerinde pozitif ve negatif etkiler oluşturabilir, bunların bazen farkına varabilirsiniz, bazen farkına varmayabilirsiniz ya da farkına varsanız bile bu tepkileri kabul edip, değiştirme konularında zorlanabilirsiniz. Bu sistem gündelik hayatımızda bütün davranışsal ve duygusal durumlarımız üzerinde tepkiyi oluşturur, aynı zamanda, nefes düzenimizi, kalp atım ritmini, sindirim sistemini ve daha pek çok psikosomatik reaksiyonlar üzerinde de etki yaratabilir.
Olaylar karşısında verdiğiniz tepkilerde normal olmadığını düşünüyorsanız, saydığım sistemler veya çözüm bulamadığınız farklı fiziksel problemleriniz varsa fiziksel veya psikolojik olarak doğru bir sinir sistemi regülasyonuna ihtiyacınız olabilir. Özellikle de tüm dünya ve ülkemizin geçmiş olduğu zorlu günler içerisinde psikolojik ve fizyolojik sağlımızı korumak günden güne zorlaşmaktadır. Bu noktada beden işleyişimizin en önemli sistemlerinden biri olan sinir sistemi üzerine yapacağınız her türlü çalışmanın bedeninizde her anlamda çok büyük pozitif değişiklikler yapacağına emin olabilirsiniz. Yolunuza ışık olması dileğiyle…
İlginizi çekebilir: ‘Çözemedim ben bu işi’‘