Değişen aile dinamikleri ve farklı ebeveynlik tercihleri, son altmış yıldır doğurganlık oranlarının azalmasına yol açıyor. Bu durum, nüfus azalmasına işaret ettiği gibi gelecek nesiller için kritik ekonomik ve sosyal zorlukların ortaya çıkma riskini de artırıyor. Önde gelen hükümetler arası kuruluşların ve sağlık otoritelerinin araştırmaları doğurganlık oranlarındaki düşüşü çeşitli istatistiksel verilerle somut bir şekilde açıklıyor.
OECD’nin “Society at a Glance 2024: OECD Social Indicators” başlıklı raporuna göre, toplam doğurganlık oranı 1960’ta kadın başına 3.3 çocuk iken 2022’de bu oran 1.5 çocuğa kadar geriledi. Bu değer, nüfusun göç olmadan sabit kalmasını sağlayan 2.1 çocuk seviyesinin altında kalıyor. Dünya çapındaki bu düşüşten ise en çok nasibini alan ülkeler Güney Kore, İtalya ve İspanya oldu; 2023’te Güney Kore’deki doğurganlık oranı 0.7’ye kadar düştü ve 2022’de İtalya ve İspanya’daki doğum oranı da 1.2’yi gördü. Düşük doğurganlık oranları nedeniyle önümüzdeki on yıl içinde dünya nüfusunun azalacağını vurgulayan rapor ebeveynlik yaşının da yükseldiğini belirtiyor. Rapora göre, 2000’de kadınların ilk doğum yapma yaşı 28.6 iken 2022’de bu yaş 30.9’a çıktı.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) de OECD ile paralel bir şekilde dünya çapında doğurganlık oranlarının düştüğünü vurguluyor. DSÖ’nün 2023’te yayınlanmış bir raporuna göre, dünya çapında yetişkin nüfusun %17.5’i yani her 6 kişiden biri kısırlık problemiyle karşı karşıya. Kısırlık tedavileri çoğu ülkede devlet tarafından karşılanmadığı için insanlar çocuk yapma fikrinden uzaklaşabiliyorlar.
Doğum oranlarını Türkiye bazında incelediğimizde de kritik bir düşüşe rastlıyoruz. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, kadın başına düşen ortalama doğum sayısı 1.51’e indi ve bu değer ülke tarihinin en düşük seviyesi olarak kayıtlara geçti. TÜİK, İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerde doğurganlık oranının 1.2’ye kadar gerilediğini belirterek bu durumun ülkenin demografik yapısında önemli değişikliklere yol açtığını vurguladı.
Doğurganlık oranları neden düşüyor?
Global bir sağlık krizine dönüşen doğurganlık oranlarındaki düşüş, ekonomik, sosyokültürel, politik, çevresel ve demografik ve sağlıkla ilgili faktörlerden kaynaklanıyor.
Bu düşüşe yol açan başlıca nedenlerin başında yüksek yaşam maliyetleri geliyor. Çocuk yetiştirme maliyetleri her geçen gün artıyor ve bu durum da çiftlerin çocuk sahibi olma isteğini öldürüyor. Konut ve eğitim masraflarının yükselmesi, bireylerin çocuk sahibi olma kararlarını temelden etkiliyor. Buna ek olarak, iş ve aile hayatı arasında denge kuramama durumu da doğum oranlarının azalmasına yol açıyor. İnsanlar iş gücüne katıldıkları zaman iş ve aile yaşamını uyumlu bir şekilde ilerletmekte sıkıntı yaşıyorlar ve bu da doğurganlık oranlarını negatif bir şekilde etkiliyor.
Yapılan araştırmalar, eğitim seviyesi ve doğum yapma isteği arasında negatif bir korelasyon olduğunu kanıtlıyor; kadınların eğitim seviyesinin yükselmesi, evlilik ve çocuk sahibi olma yaşını geciktiriyor. Bu durum sonucunda da dünya çapında toplam doğum oranı düşüşe geçiyor. Ayrıca, modern toplumlarda bireysellik ve kişisel gelişim ön plana çıktıkça geleneksel aile yapısı ve çocuk sahibi olma ile ilgili baskılar da azalıyor.
DSÖ’nün ifade ettiği gibi, kısırlık oranlarının artmasıyla doğum oranlarında düşüş yaşanıyor. Yüksek oranda işlenmiş gıdaların tüketilmesi, sigara ve alkol kullanımı, sağlıklı kilonun çok üzerinde veya altında olmak, aşırı stres ve yaşam tarzı değişiklikleri gibi durumlar sonucunda kısırlık ve diğer doğurganlık sorunları deneyimleniyor. Bu vakalar sonucunda da çocuk sahibi olmak zorlaşıyor. Aynı zamanda, kadınların ilk evlilik ve doğum yaşlarının artması da doğurganlık döneminin daralmasına ve toplam doğum sayısının azalmasına yol açıyor.
Kırsal alanlardan kentsel bölgelere göç de aile yapılarının ve çocuk sahibi olma eğilimlerinin değişmesine neden olarak doğurganlık oranlarını etkiliyor. Buna ek olarak, iklim değişikliği gibi küresel çevre sorunları bazı çiftlerin çocuk sahibi olma kararlarını ertelemelerine veya bu karardan vazgeçmelerine sebep olabiliyor.
Doğurganlık oranlarındaki düşüş nasıl engellenebilir?
Sağlık otoriteleri ve profesyonelleri, dünya genelinde doğum oranlarındaki düşüşü engellemek adına çeşitli stratejilerin uygulanması gerektiğini vurguluyor. Şimdi, bu stratejileri sizlere açıklamak istiyoruz.
İlk olarak, kısırlık gibi doğurganlık sorunlarıyla karşılaşmamak adına bireysel önlemlerin alınması büyük bir önem taşıyor. Çocuk sahibi olmak isteyen her kişinin sağlıklı beslenerek ve düzenli egzersiz yaparak üreme sağlığını desteklemesi gerekiyor. Bununla birlikte, tütün ve alkol kullanımının sınırlandırılmasının veya bırakılmasının da doğurganlığı olumlu etkilediğini vurgulamak istiyoruz. Verimli stres yönetimi, düzenli ve yeteri kadar uyku ve doktor kontrolleri de doğurganlığı desteklemek adına kritik bir rol oynuyor.
OECD gibi önemli kuruluşlar, doğurganlık oranlarındaki düşüşün önüne geçmek için bütüncül ve güvenilir aile destek politikalarının geliştirilmesi gerektiğini vurguluyor. Bu vurgu doğrultusunda, ebeveyn olmak isteyen yetişkinlere yönelik esnek çalışma saatleri, doğum ve ebeveyn izni gibi uygulamalar ve çocuk sahibi olan ailelere maddi destekler ön plana çıkıyor.
Doğurganlık tedavilerinin, bu konudaki danışmanlık hizmetlerinin ve eğitimlerin daha erişilebilir ve uygun maliyetli hale getirilmesi de öneriliyor. Ayrıca, kısırlık tedavilerinin maliyetlerinin devlet desteğiyle düşürülmesi ya da bu tedavilerin sigorta kapsamına alınması da doğurganlık oranlarının yükselmesine dolaylı yoldan katkı sağlayabilir.
Uzmanlar, genç yaşlardan itibaren üreme sağlığı eğitimleriyle toplumları bilinçlendirmenin önemini de vurguluyor. Bununla birlikte, aile içi dengeleri güçlendirmek adına babaların, baba adaylarının veya baba olmak isteyen erkeklerin çocuk bakımına aktif katılımını teşvik eden uygulamalar da öne çıkıyor.
Hem bireylerin hem sağlık otoritelerinin hem de devletlerin uygulaması gereken bu stratejiler, doğurganlık oranlarındaki düşüşün engellenmesine yardımcı olabilir.
Kaynak: OECD, Institute for Health Metrics and Evaluation, BBC, Financial Times, USA Today
İlginizi çekebilir: Erken gebelik tespitine odaklanan girişimler