Yarın hava nasıl olacak, toplantı nasıl geçecek, acaba ilk buluşmada bana nasıl davranacak, sınavdan geçebilecek miyim, işe kabul edilecek miyim, ilk maaşım geçinmeme yetecek mi, beğendiğim evi tutabilecek miyim, bu yaz o tatile çıkabilecek miyim, trafikte kalmadan gideceğim yere yetişebilecek miyim, tuttuğum takım akşamki maçta kazanabilecek mi… Zihnimiz şüphesiz ki sonsuz soruyla dolu ve hepsinin ortak bir özelliği var: Belirsizlik.
Hayatımızın genelinde mümkün olsa hepimiz belirsizlikten kaçınmak isteriz, kontrol etmek, sonuçları bilmek, tahminlerimizin doğru çıkmasını isteriz… Çünkü bilmediğimiz, kontrol edemediğimiz şeyler bizi huzursuz eder. Ancak son bilimsel araştırmalar belirsizliğin genel refahımız için hayati önem taşıyabileceğini gösteriyor.
Beynimiz belirsizliği sevmiyor ama ya onun için faydalıysa?
İnsan beyni binlerce yıldır güven arayışı peşinde. Atalarımız için belirsizlik, çoğu zaman hayati bir tehdit anlamına geliyordu: Hava koşulları değişirse mahsul olmayabilir, av gelmezse aç kalınabilirdi. Bugün hayatta kalmak için vahşi doğayla savaşmamıza gerek yok belki ama beynimiz hala aynı şekilde çalışıyor. Ne zaman bir şeyden emin olamasak, içten içe tehdit algılıyoruz.
Bu yüzden belirsizlik genelde kaygı, huzursuzluk, hatta korku yaratıyor. Bilinmeyeni kontrol altına almaya çalışmak, bizde güven hissi uyandırıyor. Ama bu çoğu zaman sadece bir illüzyon. Sanki fırtınalı bir denizde can yeleğine sarılmak gibi; bizi bir süreliğine rahatlatıyor ama fırtınayı dindirmiyor.
Bu yüzden belirsizlikle karşılaştığımızda tepkimiz genelde aynı oluyor: Ya kendimizi korumak için fikirlerimize sıkı sıkıya sarılıyoruz ya da bizi onaylayan sosyal çevrelere çekiliyoruz. Çünkü bu, içsel bir yatıştırma yöntemi. Ama acaba her zaman kötü mü belirsizlik?
Beynimiz belirsizliği sevmiyor olsa da belirsizlik onun için faydalı olabilir. İnanması güç ama öyle.
Belirsizlik, beyin gelişimini nasıl destekliyor?
Gazeteci Maggie Jackson, Uncertain: The Wisdom and Wonder of Being Unsure isimli kitabında şunu savunuyor: Belirsizlik, düşündüğümüz gibi bir engel değil; aksine yeni olasılıkların kapısını aralayan bir fırsat.
Araştırmalara göre, çok fazla kesinlik aslında gelişimimizi engelliyor. Belirsizlik ise bizi daha esnek, yaratıcı ve dayanıklı hale getiriyor. Nasıl mı?
Nöroplastisite ve adaptasyon: Beynimiz, yeni durumlara adapte olma yeteneğine sahip. Her yeni deneyim, beynimizde yeni bağlantılar kurar. Belirsizlikle başa çıkarken öğrendiklerimiz, bizi daha güçlü kılar. Kriz anlarında çözüm üretme kapasitemiz tam da bu sayede gelişir. Her bilinmezlik, yeni bir düşünme şekli yaratma şansı sunar.
Yeni olasılıklar: Belirsizlikle birlikte iki yol çıkar karşımıza: Korkuya saplanmak ya da merak duymak. Merak, insanı ileri taşıyan en güçlü motivasyonlardan biri. Merak eden biri, öğrenmeye, dinlemeye, değişime daha açıktır. Özellikle farklı görüşlerle çalışırken, kesin inançlarla hareket ettiğimizde tartışma çıkar. Ama “bilmiyorum” ya da “öğrenebilirim” dediğimizde, yepyeni bakış açılarına kapı açılır.
Zihinsel esneklik: Belirsizliğe tahammül geliştirmek, zihinsel esnekliği artırır. Bu da stresle daha iyi başa çıkmamıza, yaratıcı çözümler bulmamıza ve ani değişimlere daha hızlı adapte olmamıza yardımcı olur. Buna karşılık, sürekli kesinlik arayan bir zihin kırılgan olur; yeniliğe direnir, kaygıya yatkındır.
Kısacası, belirsizliğe tahammül etmek bizi daha güçlü, daha esnek, daha yaratıcı yapar.
Farkındalık: Belirsizliğin kilidini açan anahtar
Farkındalık, belirsizlikle baş etmenin en etkili yollarından biri. Çünkü bize şunu öğretir: Her şeyin cevabı şu anda elimizde olmak zorunda değil. Bilmediğimiz şeylerin içinde de kalabiliriz. Ve bu kalış, bir zayıflık değil, aksine büyük bir içsel güçtür.
Anda kalmak: Belirsizlikle ilgili stres genelde “Ya şöyle olursa?” sorusundan doğar. Yani geleceğe yapışırız. Oysa farkındalık, bizi şimdiye getirir. “Şu an ne oluyor?” diye sorar. Bu, zihni sakinleştirir ve netlik kazandırır.
Yargısız kabul: Belirsizlik, korku, kaygı, öfke gibi bir sürü duyguyu tetikleyebilir. Farkındalık, bu duyguları bastırmadan, yargılamadan sadece gözlemlemeyi öğretir. Onlarla savaşmak yerine, onların gelip geçmesine izin vermeyi. Bu boşlukta, merak ve yaratıcılık kendine yer bulur.
Direnç değil, dayanıklılık: Araştırmalar, düzenli farkındalık uygulamalarının psikolojik dayanıklılığı artırdığını gösteriyor. Belirsizlik karşısında direnmek yerine onunla birlikte hareket etmeyi öğrendiğimizde, daha esnek ve güçlü hale geliyoruz.
Cevapsızlıkla barışmak: Hayatta bazı şeylerin cevabı hemen gelmez. Bazı sorunlar çözülmez. Bazı süreçler sadece yaşanır. Farkındalık, o boşlukla birlikte durabilmeyi öğretir. O cevapsızlık halinde bile bir şeyler öğrenip büyüyebiliriz. Bazen bu, yas tutmayı gerektirir. Bazen affetmeyi. Bazen kendimize şefkat göstermeyi.
Belirsizlik, kaçınılması gereken bir düşman değil. Üzerine gidildikçe güç kazandıran bir öğretmen gibi. Onunla kalabilmeyi öğrendiğimizde, zihnimiz sertleşmez; aksine esner, genişler. Bu yüzden belirsizlikten kaçmak yerine onunla kalabilmek, zamanla en büyük gücümüz haline gelebilir.
Kaynak: mindful.org
İlginizi çekebilir: Değişim ve belirsizlikle baş etmenin 7 adımı