Yanıklar özellikle çocuklarda evde karşılaşılan en yaygın yaralanmalar arasında bulunuyor. Yanık kelimesi bu anlamda sadece bu yaralanmadan kaynaklanan yanma hissinin ötesindedir. Yanıkta etkilenen deri hücrelerinin ölümüne sebep olan yoğun cilt hasarı vardır.
Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren öğelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurun.
Yanık dereceleri
Temel olarak üç tür yanık vardır: birinci, ikinci ve üçüncü derece. Her bir derece cildin gördüğün hasarın şiddetine göre değişir ve birinci derece en düşüğüyken, üçüncü derece en şiddetlisidir. Hasar tespiti şöyledir:
- 1. derece yanıklar: kırmızı ve su toplamamış cilt
- 2. derece yanıklar: su toplanmış bölgeler ve bazı bölgelerde cildin kalınlaşması
- 3. derece yanıklar: yaygın bir kalınlaşma ve beyaz, derimsi görüntü
Ayrıca 4. derece yanıklar da vardır. Bu derecede üçüncü derecenin tüm belirtileri vardır ancak yanık tendon ve kemiklere kadar ilerlemiştir.
Yanıkların çeşitli sebepleri vardır:
- kaynar sıvılardan dolayı yanma
- kimyasal yanıklar
- elektrik yanıkları
- ateşe maruz kalmak
- güneşe aşırı maruz kalmak
Yanığın türü sebebine göre belirlenmez. Örneğin su kaynaklı yanma her üç dereceyi de yaratabilir ve bu sıvının sıcaklığına, deri ile temas süresine bağlıdır.
Kimyasal ve elektrik yanıkları hemen tıbbi müdahale gerektirirler çünkü ciltte hasar az olsa bile bedenin içini etkileyebilirler.
1. Birinci derece yanıklar
Birinci derece yanıklar minimal cilt hasarı verirler. Yüzeysel yanıklar olarak da adlandırılırlar çünkü cildin sadece en dış katmanını etkilerler. Birinci derece yanık belirtileri şöyledir:
- kızarma
- hafif inflamasyon veya şişkinlik
- ağrı
- yara iyileşirken kuruyan ve soyulan deri
Bu yanık cildin en üst katmanını etkilediğinden işaret ve belirtiler deri hücreleri döküldüğünde ortadan kalkarlar. Genellikle yara izi bırakmadan 7-10 gün içerisinde iyileşirler.
Ancak bu yanık türü beş santimetreden daha büyük bir alanı kapsıyorsa yine de doktora görünmek gerekir. Ayrıca yüzünüzde ve önemli bir eklemde olursa da dikkat etmek gerekir. Dikket edilecek bu bölgeler şöyle:
- diz
- bilek
- ayak
- omurga
- omuz
- dirsek
- ön kol
Birinci derece yanıklar genellikle evde tedavi ile çözülürler. İyileşme süreci tedavi ne kadar erken başlarsa o kadar hızlı olur. Bazı tedavi seçenekleri şöyle:
- yarayı beş dakika veya daha fazla soğuk suya batırmak
- ağrı kesici almak
- aloe vera barındıran anestezik jelleri veya kremleri kullanarak cildi sakinleştirmek
- etkilenen bölgeyi korumak için gevşek bir gazlı bez veya antibiyotik karışımı kullanmak
Ancak buz kullanmayın çünkü hasarı daha kötü hale getirebilir. Yanıklara asla pamuk sürmeyin çünkü küçük lifler yaraya yapışabilir ve enfeksiyon riskini arttırırlar. Ayrıca etkili olduğu kanıtlanmamış diş macunu, yumurta, tereyağı sürme gibi şeylerden de uzak durun.
2. İkinci derece yanıklar
İkinci derece yanıklar daha ciddi olurlar çünkü hasar cildin üst katmanının ötesine geçmiştir. Bu yanıklar su toplamaya, aşırı kırmızı ve yaralı cilde sebep olurlar. Bu iltihapların bazıları patlar ve açılır, bölgeye yanma hissi ve ıslak bir görünüm verirler. Zamanla yara üzerinde kalın ve yumuşak kabuksu bir doku oluşur.
Bu yaraların hassas doğasından dolayı bölgeyi temiz tutmak ve doğru şekilde bandajlamak enfeksiyonu önlemek için gereklidir. Böylece yanığın iyileşme süreci de hızlanır.
Bazı ikinci derece yanıkların iyileşmesi üç haftadan fazla sürebilir ancak genellikle yara izi bırakmamasına karşın pigment değişimleri ile iki üç hafta içerisinde iyileşir.
Yanıklar ne kadar kötü olurlarsa iyileşme süreci o kadar uzar. Bazı ağır vakalarda graft uygulaması gerekebilir. Bu uygulamada başka bir bölgeden sağlıklı deri alınır ve yanık olan bölgeye taşınır.
Birinci derece yanıklar gibi bunda da pamuktan ve şüpheli ev çözümlerinden kaçınmak gerekir. Hafif ikinci derece yanıklar için bazı tedaviler genelde şöyledirler:
- cildi 15 dakika veya daha fazla soğuk suya tutmak
- ağrı kesiciler almak
- su toplanan bölgelere antibiyotik kremler uygulamak
Ancak yanık geniş bir bölgeyi etkiliyorsa ve aşağıdaki bölgelerdeyse hemen tıbbi tedavi alın:
- yüz
- eller
- kalça
- kasık
- ayaklar
3. Üçüncü derece yanıklar
Üçüncü derece yanıklar, dördüncü dereceyi göz ardı edersek, en şiddetli olanlardır. Cildin her katmanına ciddi bir hasar verirler. Üçüncü derece yanıkların en ağrılısı olduğuna dair bir inanç vardır. Ancak bu yanık türü sinir hasarından dolayı ağrıya sebep bile olmayabilir.
Sebebine bağlı olarak şunlar olabilir:
- beyaz ve yağsı bir renk
- kararma
- koyu kahverengi ton
- derimsi ve kabarmış doku
- gelişimi devam etmeyen su toplamaları
Bu yaralar ameliyat olmaması durumunda yara izine ve problemlere yol açabilirler. İyileşme süreci belirli değildir.
Üçüncü derece yanığı asla kendiniz tedavi etmemelisiniz. Hemen acile ulaşmanız gerekir. Tıbbi tedavi beklerken yarayı kalp düzeyinizden yukarıda tutun. Soyunmayın ancak yaraya kıyafet de değmesin.
Komplikasyonlar
Birinci ve ikinci derece yanıklar ile karşılaştırıldığında üçüncü derece yanıklar enfeksiyon, kan kaybı, şok gibi komplikasyonlara dair en yüksek riske sahip olurlar. Aynı zamanda tüm yanıkların bakteri girişinden dolayı enfeksiyon riski vardır.
Tetanoz da tüm yanıklarda muhtemel bir komplikasyondur. Bir bakteri enfeksiyonudur ve sinir sistemini etkiler, zamanla kas kasılmalarını da etkiler. Bu enfeksiyonu önlemek için evinizdeki her bireyin 10 yılda bir tetanoz aşısı olması gerekir.
Yoğun yanıklar aynı zamanda hipotermi ve hipovolemi riski de taşırlar. Hipotermi, aşırı düşük beden sıcaklığıdır. Bu yanık için beklenmedik bir komplikasyon gibi görünür ancak yaradan kaynaklanan aşırı beden sıcaklığı ile tetiklenir. Hipovolemi ise düşük kan hacmidir ve bedenin yanık nedeniyle çok kan kaybetmesinden kaynaklanır.
Tüm yanık türlerini önlemek
Yanıklarla savaşmanın en iyi yolu oluşmalarına engel olmaktır. Bazı mesleklerde yanık riski fazladır ancak buna karşın çoğu yanık evde oluşur. Bebekler ve çocuklar bu konuda en yatkın olanlardır. Bazı önlemler şöyledir:
- Çocukları yemek pişerken mutfaktan uzak tutmak
- Tava saplarını içeri çevirmek
- Mutfakta yangın söndürücü bulundurmak
- Yangın dedektörü sahibi olmak
- Kettle’a dikkat etmek
- Çakmak ve kibritleri saklamak
- Elektrik prizlerine kapak takmak
- Elektrik kablolarını düzenli ve sağlam tutmak
- Kimyasalları saklamak ve kullanırken eldiven kullanmak
- Her gün güneş kremi sürmek ve öğle saatlerinde güneşten uzak durmak
Ayrıca bir yangın kaçış planına sahip olmak ve bunu ailenizle ayda bir uygulamak önemlidir. Yangın durumunda dumanın altından sürünerek geçmeniz gerekir. Böylece bayılma ve ateşte kalma riskiniz azalır.
Doğru ve hızlı tedavi edildiklerinde birinci ve ikinci derece yanıkların uzun vadeli görünümü iyidir. Bu yanıklar nadiren iz bırakırlar ancak yanan bölgede pigment değişimi olabilir. Temel nokta daha fazla hasara ve enfeksiyona engel olmaktır. Ağır ikinci derece ve üçüncü derece yanıklarda derin doku, kemik ve organ hasarı oluşabilir ve şunlara gerek olabilir:
- ameliyat
- fizik terapi
- rehabilitasyon
- ömür boyu bakım desteği
Ayrıca yanıklar için yeterli fiziksel tedavi almak ve duygusal ihtiyaçlarınızı göz ardı da etmemek gerekir. Bu konularda pek çok online destek grubu ve danışman bulunuyor.
Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren öğelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurun.
Kaynak: healthline
İlginizi çekebilir: Egzamalı ciltlere özel güneşten korunma ipuçları