Yeme bozukluklarını her ne kadar anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza, tıkanırcasına yeme bozukluğu gibi kategoriler altında görsek de, gerek teşhis ve semptomları, gerek tedavi süreçleri bakımından bu rahatsızlıkların sınırlarını kesin çizgilerle belirlemek kolay değil. Zihinsel rahatsızlıklar olmaları, psikolojik travmalar sonucu oluşmaları gibi nedenler bu hastalıkları son derece kişisel kılarken, bir taraftan da hayatı deneyimleme ve beslenme alışkanlıklarımız değiştikçe yeme bozukluğu vakaları da gittikçe karmaşıklaşıyor, hatta yeni türleri ortaya çıkıyor.
Sağlıklı beslenme takıntısı olarak açıklayabileceğimiz ortoreksiya nervoza da modern insanı gittikçe etkilemeye başlayan bir rahatsızlık olarak gündemde. Aklımıza ister istemez şu soru düşüyor: Sağlıklı beslenmek nasıl olur da tehlikeli bir rahatsızlığa dönüşür?
Bu soruya yanıt aramadan önce sağlıklı beslenme takıntısının literatüre nasıl girdiğine bakalım. Dr. Steven Bratman 1997’de “orthorexia nervosa” terimini geliştiriyor. “Ortho” doğru veya iyi olan şey; “rexia” ise istek, arzu anlamına gelmekte. Dolayısıyla, “orthorexia” ya da Türkçe kaynaklarda genellikle kullanıldığı şekliyle “ortoreksiya” doğru olanı yapma arzusunu ifade ediyor. Sağlıklı beslenme yönünde duyulan istek ne zaman ki kişide bir saplantı halini alıyor, işte o zaman yeme bozukluklarının tekinsiz sularına adım atmış oluyoruz.
Johns Hopkins Yeme Bozukluğu Programı başkanı Dr. Angela Guarda, The Guardian gazetesine verdiği bir röportajda, “Sağlıklı beslenmek sizin yararınızadır ama bir uç nokta olduğunu unutmayalım; sınır aşıldığında her şey zehirlidir,” diyor.
Dolayısıyla, sağlıklı beslenmek için attığımız masum, zararsız adımlar ölçü kaçırıldığında saplantıya dönüşerek fiziksel ve ruhsal sağlığımızı tehdit edebiliyor, günlük hayatımızı olumsuz yönde etkileyip bizleri alışkanlıklardan ibaret kısıtlı bir yaşam sürmeye zorlayabiliyor.
Ortoreksiya nervoza nasıl ortaya çıkıyor?
Dr. Steven Bratman’e göre, ortoreksiya, kişinin kendini yiyeceklerle kurduğu ilişki üzerinden cezalandırması şeklinde gelişiyor ve başta zararsız olarak kabul edilen yiyeceklere karşı bile önyargılar oluşmaya başlıyor. Sağlıklı beslenme üzerine düşünceler neredeyse günlük hayata nüfuz ediyor, öyle ki bir süre sonra hayatın diğer alanları gitgide daralırken, kişi karşılaştığı her olumsuzlukta ortoreksiyayı kalkan gibi kullanıyor, kendi değerini ve hayatının anlamını ne kadar sağlıklı beslendiğiyle ölçmeye çalışıyor. Yalnızlık, ruhsal gerginlikler, hatta bedenin zarar görmesi gibi sonuçlarla karşılaşılıyor.
Dahası yeme bozuklukları çoğunlukla bir türden diğerine evriliyor veya kişi bir taraftan anoreksiya nervoza sonucu yediklerini kısıtlarken bir taraftan da yediklerinin ne kadar sağlıklı ve kaliteli olduğundan saplantıya varacak boyutta endişe duyabiliyor. Bu süreç beynin ve bedenin açlık moduna girmesine neden olarak tıkanırcasına yeme epizotlarıyla sonuçlanabiliyor. Dolayısıyla kişi, kendini, yediklerini kısıtlama-sağlıklı yeme saplantısı-tıkanırcasına yeme şeklinde devam eden bir döngüye hapsediyor.
Bu durumu Elisa Oras’ın deneyiminden yola çıkarak daha iyi anlayabiliriz. Oras’ın Follow the Intiution (İçgüdülerine Kulak Ver) adlı internet sitesini ve videolarını yetersiz beslenmenin beyin üzerindeki tahribatını araştırırken keşfetmiştim. Oras, geçmişte anoreksiya, bulimiya, tıkanırcasına yeme, ortoreksiya, yani hemen her yeme bozukluğuyla mücadele etmiş. Rahatsızlıklarının kökenini kendini yeterince beslememekte bulunca yediklerini kısıtlamaktan vazgeçmiş ve her lokmasının “süper sağlıklı” olması gerekmediğine inanmaya başlamış. Bakın ne diyor:
“Meyve sebze yemenin ve sağlıklı bir beslenme alışkanlığı sürdürmenin kendi başına yeme bozukluğu yaratacağına inanmıyorum. Fakat sağlıklı yeme isteğiniz tıkanırcasına yeme bozukluğuna yol açıyorsa, kafanızın içi yiyecekler hakkındaki düşüncelerle doluysa, yiyeceklerden korkuyorsanız ve bu durum beslenme ihtiyacınız üzerinizde büyük bir baskı oluşturuyorsa, sağlıklı beslenmenin faydalarını görmek bir yana, bedeniniz ve ruh sağlığınız ciddi derecede yara alır. Sağlıklı beslenmenin sağlıksız olmaya meylettiği bir sınır var ki işte buraya bir çizgi çekmek gerekiyor.
Ben yeme bozukluklarımdan tamamen kurtuldum. Açlığımı bastırmaya çalışmıyor, neyi ne kadar istersem yiyorum. İyileştiğimden beri cildim daha parlak, sindirim sistemim daha iyi çalışıyor, sağlıklı bir kilodayım ve artık kendimi tıkanırcasına yerken bulmuyorum. Zihnimdeki ‘iyi ve kötü yiyecekler’ listesini sildim. Yediğim her şeyi kontrol ettiğim ve bir süre sonra açlığa dayanamayıp aşırı boyutta yediğim zamanlara göre sağlığım da, beslenme şeklim de çok daha dengeli, çünkü her şeyden önce bedenime güveniyor ve ona kulak veriyorum.”
Sağlıkçıların açıklamalarını ve Elisa’nın deneyimlerini göz önüne alınca ortoreksiya nervozanın hayli olumsuz sonuçlar doğurabileceğini fark etmemek mümkün değil. Endişe verici bir boyutu var ve sağlıklı beslenmenin insan sağlığı pahasına bir sektör haline dönüştüğü günümüzde endişelenmemiz de gerekiyor. Peki ne yapacağız? Sağlıklı beslenme arzusundan vazgeçmek mi gerekiyor? Tabii ki hayır! Elisa Oras’ın yıllar süren mücadeleden sonra ulaştığı başarı ortada. Ayrıca Bratman de aşağıdaki sözleriyle “dengeyi bulmanın” önemine dikkat çekiyor. Yazıyı onun sözleriyle bitirelim:
“Denge nerede yatıyor? Benim gibi çoğunlukla koruyucu, antibiyotik ve kimyasal madde içermeyen organik gıdalar yemeyi tercih ediyor ve birçok işlenmiş gıdanın tıpkı benim gibi gerçek yiyecekler olmadığını düşünüyor olabilirsiniz; ama yine de her zaman bu ilkelere bağımlı yaşamak zorunda değilsiniz. Bunun adı mükemmeliyetçiliktir, saplantıdır. Bu ortoreksiyadır.
İşleri biraz akışına bırakın. Kendinize karşı nazik olun. Daha kaliteli ve daha uzun bir hayat için çabalarken hayatı yaşamayı unutmayın!”
Kaynaklar:
www.womenshealth.com.au
www.theguardian.com
www.orthorexia.com (Dr. Steven Bratman’in internet sitesi)
brainoverbinge.com
Okuma Önerisi:
-Dr. Steven Bratman’in geliştirdiği “Orthorexia Self-Test” sağlıklı beslenme alışkanlıklarınızı değerlendirmek için yol gösterici olabilir.
www.orthorexia.com
-Konuyla ilgili Türkçe yazılmış bir makale için:
Sağlıklı Beslenme Takıntısı – Feyza Bayraktar
İlginizi çekebilir: Yeme bozukluklarıyla mücadeleye yeni bir bakış: Yeme bozukluğunuz aslında bir alışkanlık olabilir mi?