Safra taşına dair tüm merak edilenler

Safra kesesi, üst sağ karın bölgesinde bulunan ve karaciğerin hemen altında yer alan küçük bir organdır. Safra adı verilen ve sindirime yardımcı olan sarı-yeşil renki sıvıyı depolar. Safra kesesinde bir problem olması genellikle safra kanalının safra taşı gibi engeller nedeniyle tıkandığı anlamına gelir. Çoğu safra taşı safranın içerisinde bulunan kolesterol gibi maddelerin sertleşmesi sonucunda ortaya çıkar.

Bu taşlar çok yaygındırlar çoğunlukla belirtiye sebep olmazlar. Ancak safra taşı tanısı alan insanların %10’unda 5 yıl içerisinde gözle görülür belirtiler ortaya çıkacaktır.

Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren öğelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurun.

Safra taşının işaret ve belirtileri

Safra taşların sağ üst karın bölgesinde veya midenin ortasında ağrıya sebep olurlar. Yağlı yemekler yedikten sonra zaman zaman ağrı olabilir veya ağrı daimi olabilir. Safra taşı kaynaklı ağrılar genellikle birkaç saat sürerler ancak ağır olabilirler.

Eğer tedavi edilmez veya teşhis edilmezlerse aşağıdaki belirtiler ortaya çıkabilirler:

Yüksek ateş
Yüksek nabız
Cilt ve gözlerde sararma
Ciltte kaşıntı
İshal
Üşüme
Kafa karışıklığı
İştah kaybı

Bu belirtiler safra enfeksiyonu, safra inflamasyonu, karaciğer veya pankreas problemlerinden de kaynaklanabilirler. Safra taşları apandisit veya pankreatit gibi başka ciddi problemlerin belirtilerine benzer belirtiler sunduğu için ne olursa olsun bu sorunları yaşıyorsanız hemen doktora ulaşmanız gerekir.

Belirti vermeyen safra taşları

Ağrı yapan safra taşlarının kendisi değildir. Ağrı safranın safra kesesinden çıkamaması sonucunda ortaya çıkar. Çoğu hastada sessiz safra taşı vardır yani herhangi bir ağrı veya belirti görülmez. Bu durum genellikle röntgen çekimlerinde veya başka konularda yapılan ameliyatlarda keşfedilir.

Sebepleri

Safra taşlarının temel sebebinin safra sıvısındaki kimyasal dengesizlikler olduğu düşünülüyor. Araştırmacılar bu dengesizliğe tam olarak neyin sebep olduğunu bilmiyorlar ancak bir kaç muhtemel sebebi olabilir:

1. Safrada çok kolesterol olması

Safra sıvısında çok fazla kolesterol olması sarı kolesterol taşlarına sebep olabilir. Bu taşlar karaciğer safrada çözünebilecek miktardan daha fazla kolesterol üretirse ortaya çıkarlar.

2. Safrada çok fazla bilirubin

Bilirubin, alyuvarların parçalanma sürecinde ortaya çıkan doğal bir maddedir. Oluştuktan sonra karaciğerden geçer ve sonrasında vücuttan atılır.

Bazı rahatsızlıklar, örneğin karaciğer hasarı ve bazı kan bozuklukları, karaciğerin olması gerekenden daha fazla bilirubin üretmesine sebep olabilir. Bunun sonucunda fazla bilirubin safra kesesi tarafından parçalanamaz ve bundan oluşan taşlar genelde kahverengi veya siyahtırlar.

3. Dolu kese nedeniyle safra konsantrasyonu

Safra kesesinin doğru çalışmak için boşalmaya ihtiyacı vardır. Eğer boşaltım yapamazsa karışım çok konsantre hale gelir ve bu da taşların oluşmasına yol açabilir.

Tedavi

Çoğu zaman ağrı yoksa safra taşları için bir tedavi gerekmez. Bazen fark etmeden taşları bedeninizden atabilirsiniz. Eğer ağrı varsa, doktor muhtemelen ameliyat önerecektir ancak nadiren de olsa ilaçlar fayda sağlayabiliyorlar.

Eğer ameliyat komplikasyonu riskiniz yüksekse, cerrahi olmayan bazı yöntemler de mevcut. Ancak ameliyat yapılmadığında taşlar geri gelebilirler. Bu nedenle hastalığı ömür boyu gözlemlemeniz gerekir.

Ameliyat

Kolekistektomi, safra kesesinin alınma operasyonudur ve çok yaygındır. Safra kesesi temel bir organ olmadığından o olmadan da sağlıklı yaşamak mümkündür.

Açık ameliyat ve laparoskopik ameliyat olmak üzere iki tür ameliyat vardır. Açık ameliyat genelde ikinci tercihtir ve safra kesesinin inflamasyonlu, enfekte veya yaralı durumda olması sonucunda uygulanır veya laparoskopik ameliyatta bir sorun oluşursa bu türe geçilir.

Safra kesesi alındıktan sonra dışkınız sulu ve cıvık olabilir. Kese alındıktan sonra safra karaciğerden ince bağırsaklara yönlendirilir ve daha az konsantre hale gelir. Bunun sonucunda ishale sebep olan laksatif etki olabilir ancak bu etki çoğu insanda zamanla geçer.

Cerrahi olmayan tedaviler

Ameliyat yapılamıyorsa, örneğin hasta çok yaşlıysa, başka yöntemler denenebilir:

Oral parçalama terapisinde ilaçlar kullanılarak safra taşları parçalanmaya çalışılır. Bu ilaçlarda safra asitleri vardır ve taşları parçalamaya yararlar. Özellikle kolesterol tipi taşlara sahip olanlara uygundur ve tamamen işe yaraması aylar ve yıllar sürebilir.
Şok dalgası: Bir makine ile safra kesesine şok dalgaları gönderilir ve bunlar safra taşlarının parçalanmasını sağlayabilirler.
Drenaj: İğne kullanılarak safra kesesinden safra sıvısı alınır. Sonrasında tüp kullanılarak drenaja yardımcı olunur. Genelde ilk tercih değildir ve sadece diğer işlemlere uygun olmayanlarda uygulanır.

Safra taşının risk faktörleri

Bazı risk faktörleri beslenmeyle alakalıdırlar ancak bazıları kontrol edilemezdir.

Yaşam tarzı risk faktörleri:

obezite
yağ ve kolesterolü yüksek, lifi düşük beslenme
hızlı kilo verme
tip-2 diyabete sahip olma

Genetik risk faktörleri:

kadın olmak
aile geçmişinde safra taşı olması
60 yaş üzeri olmak

Tıbbi risk faktörleri:

siroz olmak
hamile olmak
kolesterol düşürücü bazı ilaçlar almak
östrojen içeriği yüksek ilaçlar almak

Bazı ilaçlar safra taşı riskini arttırsalar da doktorunuzla konuşmadan bunları bırakmayın.

Teşhis süreci

Doktorunuz göz ve cilt başta olmak üzere renk değişimi için fizik muayene yapacaktır. Sarı tonlar sarılık işareti de olabilirler ve bu bedendeki fazla bilirubinden kaynaklanır.

Ayrıca aşağıdaki testler uygulanabilirler:

Ultrason: Ultrason ile karın bölgesi görüntülenir. Safra problemlerinde tercih edilen yöntemdir. Ayrıca akut kolekistitis ile bağlantılı anormallikleri de gösterir.
Karın tomografisi. Karaciğer ve karın bölgesine dair bir resim çekilmesini sağlar.
Safra kesesi radyonüklit taraması: Bir saat kadar süren önemli bir taramadır. Bir uzman damarlarınıza radyoaktif bir madde enjekte eder. Bu madde kandan karaciğere ve safra kesesine geçer. Taramada herhangi bir tıkanma varsa tespit edilir.
Kan testleri: Bu test ile kandaki bilirubin miktarı görülebilir. Ayrıca karaciğer fonksiyonlarının tespitine de yardımcı olur.

Ölçülü yenilecek gıdalar ve beslenme

Safra taşı riskini azaltmak ve mevcut rahatsızlığı iyileştirmek için aşağıdaki ipuçlarını deneyebilirsiniz:

Daha az rafine karbonhidrat ve şeker tüketmek
Balık yağı ve zeytinyağı gibi sağlıklı yağların alımını arttırmak
Yeteri kadar lifli beslenmek
Her gün fiziksel aktivitede bulunmak
Yeterince su içmek

Eğer kilo vermeyi hedefliyorsanız, bunu yavaşça yapın. Hızlı kilo verilmesi safra taşlarına ve başka sağlık problemlerine yol açabilir.

Önleme

Safra taşlarını önlemenin kesin yolları olmasa da kolesterolün oluşumlarında temel bir rol oynadıkları görülüyor. Ailenizde safra taşı hikayesi varsa, doktor çok doymuş yağlı ürünler yemenizi önleyebilir. Bu gıdaların bazıları şöyle:

Sosis gibi yağlı etler
Kek ve kurabiyeler
Kremalı ürünler
Bazı peynir türleri

Obezitesi olanlarda risk daha fazla olduğundan kilonuzun doğru aralıkta tutmanın da faydası olacaktır.

Uzun vadeli görünüm

Doktorunuz safra taşı tanısı koyduysa ve ameliyat öneriyorsa, sonuç genelde pozitif olur. Çoğu zaman taşlar alındıklarında geri dönmezler. Eğer ameliyat olamıyorsanız ve ilaç kullanmayı tercih ediyorsanız, süreç düzenli takip edilmelidir.

Safra taşları belirti vermiyorlarsa, genelde bir şey yapmak gerekmez. Yine de büyümelerini engellemek için yaşam tarzı önlemlerini almak daha uygun olur.

Kaynak: healthline

İlginizi çekebilir: Safra kesesi diyeti nasıl olmalı? Kaçınılması gerekenler ve beslenme önerileri