Gün ortasında işlerden bunalmışken şöyle uzak ve sakin bir yerlerde tatil yapmanın hayalini kurduğunuz oluyor mu? Yazın sıcağında hareket etmek bile zorlaşmışken kışın karla kaplı havasını düşlediğiniz ya da o çok istediğiniz arabayla sahilde turladığınızı düşündüğünüz? Hepimizin zaman zaman o hayaller alemine dalıp gitmişliğimiz illaki oluyor. Bazen bir tatilin, bazen sevdiklerimizin yanında olmanın, bazense çok istediğimiz bir eşyayı satın almanın düşüncesi ile zihnimizin içerisinde kısa bir gezintiye çıkabiliyoruz…

İşte böyle anlarda gerçek dünyanın katılığından bir nebze uzaklaşıp kendi iç dünyamızda keyifli bir yolculuk yapabiliyor, hayallerle kendimizi çok daha iyi hissedebiliyoruz. Bu eylem, birkaç dakikalığına gerçek hayattan kaçıyormuşuz gibi gelse ve daha iyi hissetmemizi sağlasa da son araştırmalara göre aynı zamanda beyin fonksiyonlarımızı da iyileştiriyor ve problem çözme becerilerimizi geliştiriyor. Dahası, bilişsel gerileme üzerinde de olumlu etkisi olabileceği düşünülüyor. Ve bu tür bir hayal kurma eylemine “olumlu yapıcı hayal kurma” veya literatürde geçen ismiyle “positive constructive daydreaming” deniyor. Gelin, olumlu yapıcı hayal kurma nedir ve hayallerimizi nasıl bize en çok fayda sağlayabilecek şekilde geliştirebiliriz hepsini keşfedelim.

Hayal kurmanın türleri

Olumlu yapıcı hayal kurmanın yanı sıra, literatürde “hayal kurmanın babası” olarak anılan ünlü psikolog Jerome Singer, araştırmalarına dayanarak hayal kurma eylemini iki farklı kategoriye daha ayırıyor; guilty-dysphoric daydreaming (suçlu-disforik hayal kurma) ve poor attentional control (zayıf dikkatli kontrol):

• Olumlu yapıcı hayal kurma: Olumlu yapıcı hayal kurma, isminden de anlaşılabileceği üzere pozitife odaklanan, keyifli, olumlu imgeleri içeren ve hayal gücünü ileriye dönük planlara yönelik geliştiren bir hayal kurma türü. Geleceğe dair pozitif düşüncelerin zihinde senaryolaşması olarak da açıklanabilir. Örneğin, Maldivler’de bir tatil, piyango size çıksa ilk yapacağınız şey, taşındığınızda yeni evinizde geçireceğiniz bir gün, üniversiteyi kazandığınızda yapacağınız kutlama ve benzeri düşünceler üzerine hayal kurmak bu türe örnek olabilir.
• Suçlu-disforik hayal kurma: Suçlu-disforik hayal kurma ise takıntılı ve acılı düşünceleri içeren bir hayal kurma türü. Kişinin suçluluğu duyduğu, rahatsız hissettiği, kendisine aslında iyi gelmeyen konulara odaklanması ve onları sürekli olarak düşünmesi, bir nevi kafada olumsuz kurgular silsilesi de denebilir. Yaşadığınız bir kaybı ya da olası bir trafik kazasını düşünmek, daha kötü senaryolarla yeniden yorumlamak, zihninizi olumsuza odaklayarak sizi daha fazla yıpratacak, üzecek durumlar üzerine yoğunlaşmanız bu hayal kurma türüne örnek olabilir.
• Zayıf dikkatli kontrol: Bu hayal kurma türü, aslında bir hayal kurmadan çok, bir anlığına dalıp gitmek olarak nitelendirilebilir. Dikkat eksikliği ya da odaklanma güçlüğü olarak da tanımlamak mümkün. Bu tür, kişinin o an yapması gereken işlere odaklanmak yerine önemsiz düşüncelere dalmasıyla karakterize ediliyor ve uzmanlara göre ‘daydreaming’e kötü ününü veren de bu tür. Çünkü işlevsiz görünüyor. Ancak konumuz bu tür değil; konumuz aksine ‘daydreaming’i daha işlevli hale getiren ‘positive constructive daydreaming’.

Düş kurarak beyin sağlığınızı desteklemek, yaratıcılığınızı beslemek ve daha pek çok açıdan kendinize katkı sağlamak istiyorsanız farkında olmanız ve geliştirmeniz gereken hayal kurma türü: Olumlu yapıcı hayal kurma.

Ünlü nöropsikolog Stella Panos, “Olumlu yapıcı hayal kurma, faydalı etkisi olmayan diğer zihin gezintisi türlerinden çok farklıdır. Bu tür, yaratıcılık, planlama, problem çözme, bellek güçlendirmesi, öz-yansıtma gibi geniş açılı pozitif etkiler sunan bir yapının önemli bir parçasıdır.” diyerek bilişsel becerilerin bu sayede geliştirebileceğine ve geleceğin daha iyi şartlarda inşa edilmesi için ilham olabileceğine dikkat çekiyor.

Olumlu yapıcı hayal kurma

Eski yaralarınızı, endişe ve kaygılarınızı, korkularınızı tekrar etmek, sürekli onları zihninizde döndürüp durmak, bugüne kadar olmadığı gibi bugünden sonra da size hiçbir fayda sağlamayacaktır. Ancak olumlu yapıcı hayal kurmada yer alan pozitif imgeler, hem daha iyi bir gelecek için motivasyon ve ilham kaynağınız olacak hem de zihninizin gelişmesine, beyin sağlığınızın korunmasına yardımcı olacaktır.

Bu konuda yapılan araştırmalar hala devam etse de şimdiye kadar elde edilen bulgular, olumlu yapıcı hayal kurma ile pek çok olumlu sonuç elde edilebileceği kanısında. Şöyle ki, nörolog ve uyku uzmanın, aynı zamanda Sleep Unplugged podcastinin sunucusu W. Christopher Winter’a göre hayal kurmak, birçok yönden meditasyona benziyor ve zihni temizlemeye, keyifli durumları düşünmeye yardımcı oluyor. Bu da stresin azalmasını, kan basıncının düşmesini ve beyin sağlığını iyileştiren endorfinlerin salınmasını destekliyor.

Öte yandan, araştırmalar olumlu yapıcı hayal kurmanın beynin gri maddesindeki kalınlık ile ilişkili olduğuna da dikkat çekiyor. Bu gri yapı inceldikçe yaşlanmaya bağlı bilişsel gerileme artarken, olumlu yapıcı hayal kurma ile gri alan kalınlaşıyor. Bu konudaki araştırmalar hala devam ettiği uzmanlar bilişsel gerileme ve hayal kurma üzerine çok kesin yargılarda bulunmasalar da olumlu yapıcı hayal kurmanın beyinde ölçülebilir oranda değişikliklere yol açtığı konusunda hemfikirler.

Bu değişikliklerin başında da olumlu yapıcı hayal kurarken beyindeki ağların daha aktif olması ve bu nedenle duygusal düzenleme, problem çözme, karar verme, soyut düşünme gibi çeşitli işlevlerin daha iyi yerine getirilmesi geliyor. Peki, hayallerimizden en iyi nasıl faydalanabiliriz?

Nasıl olumlu ve yapıcı hayal kurulur?

Hayal kurmayı kullanışlı bir zihinsel araç haline getirmek istiyorsanız, doğru şekilde hayal kurmak için biraz çaba harcamalısınız. Yani zayıf dikkatli kontrol veya suçlu-disforik hayal kurma gibi işlevsiz hayal kurma türlerine kendinizi kaptırmamak için olumlu ve yapıcı hayal kurmanın anahtar noktalarını keşfedebilirsiniz. Harvard Tıp Fakültesi’de psikiyatri profesörü olan ve Tinker Dabble Doodle Try: Unlock the Power of the Unfocused Mind kitabının yazarı Dr. Srini Pillay kitabında bu konuda detaylı bir rehber sunuyor, ancak hızlı ve pratik adımlarını öğrenmek isterseniz hemen bahsedelim.

“Kendinizi bilinçli bir şekilde olumlu yapıcı hayal kurmaya hazırlamalısınız; zihninizi ‘tasmasıyla’ dolaştırın, yani kötü yerlere gitmesine izin vermeyin, onu doğru yönlendirin” diyen Dr. Pillay, şu adımları paylaşıyor ve adımlarını şöyle açıklıyor:

1. Planlamaya başlayın

Bir hayal kurmayı planlamak, hayal kurmaya karşıt bir düşünce gibi gelebilir. Ancak bunu bir uçağın içinden spontane olarak atlamak yerine bir paraşütle atlamayı planlamak gibi düşünün. Bilinçli bir şekilde hayal kurmaya zaman ayırdığınızda, beklenmedik zihin gezintisinin şaşkınlığından ve hayal kırıklığından kaçınabilirsiniz.

2. Dikkatinizi içe çevirin

Günün büyük bir çoğunluğunu duyularınızla dünyaya dahil olarak geçiriyorsunuz; bu da öğrendiğiniz çoğu şeyin size dış dünyadan geldiği anlamına geliyor. Hayal kurarken algılarınıza kapıyı kapatmanız ve dikkatinizi içe çevirmeniz gerekiyor. Dilerseniz gözünüzü kapatabilirsiniz, bu o an için dünyadan daha hızlı kopmanıza yardımcı olabilir. İlk başta zihniniz kontrolsüzce dolaşıyormuş gibi gelebilir, ancak bir süre sonra kontrolünüz altına girecektir. Yine de içe dönmekte güçlük yaşıyorsanız, kısa bir yürüyüş, temiz havada dolaşma, pencereden dışarıya bakma gibi küçük ama etkili eylemlerden de destek alabilirsiniz.

3. Düşük tempolu bir şey yapın

Hayal kurmayı tamamen ‘boş zaman’ olarak değerlendiriyor ve hiçbir şey yapmamanız gerekiyormuş gibi hissediyor olabilirsiniz. Ancak, hayal kurarken hiçbir şey yapmamak veya çok fazla dikkat gerektiren bir şey yapmak yeterince etkili olmayacaktır. Bunlar yerine en doğru sonuçları alabilmek adına düşük tempolu bir şeylerle uğraşabilirsiniz. Boyama yapmak, örgü örmek ya da bir kağıda hafifçe karalama yapmak gibi.

Sonuç olarak, doğru bir ortamda ve doğru zihin kontrolü ile hayallerinizi şekillendirebilir, beklediğiniz, istediğiniz çıktıları alabilirsiniz. Hem istediğiniz güzel şeylerin geleceğinizde yer almasının nasıl bir his olacağını deneyimleyebilir hem de zihninizi iyileştirebilirsiniz.

İlginizi çekebilir: Hayal etmek bedava: Hayal kurmanın faydaları ve hayal gücünü geliştirmenin yolları

Kaynak: wellandgood, hbr.org, dumblittleman, inc