Sınav dönemlerinde çocuklarımızın sıklıkla endişelendiğini, sınavlardan yakındıklarını görürüz. Çok çalışmış olsalar bile “hiçbir şey bilmiyorum!” diye söylenirler. Karınları ağrır bazen. Bazen de sınava girmemek için türlü türlü bahaneler uydururlar. Hatta bazı çocuklar girdikleri her sınavda sanki hayatlarının en önemli sınavına giriyormuş gibi hissederler ve hep başarısız olacaklarını düşünürler.
Her çocuğun sınav öncesinde heyecanlanması, kaygılanması doğaldır. Aslında gereklidir de çünkü yeterli derecedeki kaygı çalışmaya ve başarılı olmaya motive eder. Ancak bazı çocuklar için bu kaygının seviyesi aşırılara kaçabilir. O zaman, çocuğun çalışma isteği ve başarılı olabileceğine dair olan güveni azalır. Kaygıdan dolayı sınava rahat odaklanamayabilir ve çalışmış olduğu halde sınavın ortasında hiçbir şey bilmiyormuş hissine kapılıp donup kalabilir.
Çocuklardaki yoğun sınav kaygısını oluşturan etkenlerden biri, sınav hakkındaki düşünceleridir. Yoğun kaygı yaşayan çocukların aklından “ben zaten başarısızım yarınki sınav da iyi geçmeyecek.”, “sınavım iyi geçmezse asla mezun olamayacağım”, “başarısız olursam ailemi hayal kırıklığına uğratacağım”, “yetiştiremeyeceğim”, “herkes yazıyor, ben hiçbir şey yapamıyorum”, “sınavı bitirip çıkanlar oldu, benim daha çok sorum var, kesin yanlış yapıyorum”, “daha ilk sorularda zorlandığıma göre, kesin diğer soruları hiç yapmayacağım” gibi düşünceler sıklıkla geçer. Bu düşünceler çocuklarda panik hissi yaratır. Panik hissi ile anlama ve odaklanma zorlaşır. Bu durumda, sınav çözmeye çalışırken aslında zihnin odaklandığı sınavın soruları değil, akıldan geçen düşüncelerdir. Ve o düşünceler zihinde iyice büyüyerek çocuğun sınav performansını ve uzun vadede akademik hayatını olumsuz etkiler. Çocukların sınav kaygısını fark etmeleri ve bununla baş etmeyi öğrenmeleri akademik başarıyı da beraberinde getirir.
Sınav kaygısı ile baş edebilmeleri için çocuklara nasıl destek olabiliriz?
- Sınav kaygısının önleyicilerinden biri etkili ders çalışma becerisidir. Düzenli ve tutarlı çalışma alışkanlığı kazanmış bir çocuk, ders konularını iyi öğrenmiş ve pekiştirmiş olur. Sınav zamanında da önceden iyi öğrendiği bir konuyu çalışması daha etkili olur. Sınava daha iyi hazırlanan ve sınav konularına hakim olan çocuk kaygısını daha rahat kontrol eder.
- Çocukların becerilerine uygun olarak ulaşabilecekleri gerçekçi hedefler koymak başarılı hissetmelerini sağlar. Hedefine ulaşan çocuk başardığını gördüğü için ve kendine güvenir. Kendine güvenen çocuğun kaygısı da daha az olacaktır.
- Sınav sonucunda çocuğun geleceği ile ilgili bir seçim yapılacaksa (lise, üniversite vb.) tek bir hedef yerine, birkaç hedef belirlemek yani B planları oluşturmak önemlidir. Böylece çocuğun ilk hedefini tutturmakta zorlansa bile dünyanın sonu olmadığını ve her zaman farklı alternatif ve seçeneklerin var olduğunu görerek kaygısını yatıştırması kolaylaşır.
- Kaygı ile baş etmek için sınav taktikleri geliştirmek de başka önemli bir adımdır. Bunun için çocuğun hangi konularda iyi yaptığı, hangi konularda zorlandığı, hangi konuları hızlı hangilerini yavaş yaptığını, hangi sınav tarzında daha rahat olduğunu bilmek gereklidir. Böyle sınav sırasındaki zamanını etkili kullanmak için stratejiler geliştirilerek, zaman baskısının yarattığı endişe azaltılabilir. Bu stratejileri geliştirmek konusunda öğretmenlerin desteği büyüktür.
- Çocuğun hayatında kendisini mutlu eden ve başarılı hissettiği farklı alanların, hobilerin ve uğraşların olması da sınav kaygısını önleyici bir etkendir. Başarıyı ve başarısızlığı sadece akademik hayatı üzerinden deneyimleyen bir çocuğun kaygısı akademik anlamda performans göstermesi gerektiği zamanlarda çok artacaktır.
- Olumsuz düşünme tarzı kaygı hissine neden olduğu için, sınav sırasında veya öncesinde olumsuz düşünceleri olumluya çevirmeye çalışmak, kaygı ile baş etmeyi de kolaylaştıracaktır. “Elimden geleni yapacağım”, “Başarısız olsam da ailem her zaman beni destekler”, “Yeterince çalıştım, o nedenle iyi yapacağım”, “İnsanların benden önce sınavdan çıkmasının bir anlamı yok.” olumlu düşüncelere birkaç örnektir.
- Sınav sırasında çocuğun kaygısı yükselir ise, çocuğun ilk önce rahatlaması gerekir. Kaygı ile devam etmek konsantrasyonun iyice dağılmasına neden olur ve sonraki soruların anlaşılmasını zorlaştırır. O noktada kağıdı kalemi bırakıp, arkaya yaslanmak ve birkaç tane derin nefes almak, kaygının bedende yarattığı etkiyi hafifletecektir. Aynı zamanda, nefes almak arka arkaya gelen olumsuz düşüncelere de bir es vermeye yardımcı olacaktır. Çocuk rahatlayınca da odağını da daha rahat toparlayarak sakince sınavına devam edebilecektir.
İlgili yazı: Sınav kaygısı: Çocukların yükünü nasıl azaltabiliriz?