- Eğer olmak istediğiniz kişi olabilseydiniz, nasıl biri olmak isterdiniz?
- Ailenizin ve sizin istekleriniz uyuşsaydı aileniz nasıl olurdu?
- İstediğiniz gibi yaşasaydınız ne yapıyor olurdunuz?
- Yaşamdan elde etmek istediğiniz ama elde edemediğiniz şey ne?
- Yapmak istediğiniz şeyleri engelleyen ne?
- Peki, gerçekten hayatınızı değiştirmek ister miydiniz?
Odak noktası yukarıdaki sorular olan gerçeklik terapisi, hayatındaki sorunlarla baş etmekte zorlanan kişilerin temelde benzer bir probleme sahip olduğuna dikkat çeker: Yaşamınızdaki önemli insanlarla doyurucu ve başarılı bir ilişki kuramama ya da diğerleriyle yakınlaşıp onlara bağlanamama sorunu. Buna göre insanlara ne kadar çok bağlanırsanız mutluluğu tatma şansınız da o kadar artar.
Gerçeklik terapisine göre üstesinden gelemediğiniz bir zorluk yaşadığınızda problemin aslında kendi davranış şeklinizden kaynaklandığını fark edemezsiniz. O anda bildiğiniz tek şey, büyük bir acı çektiğiniz ve mutsuz olduğunuzdur. Aslında bu davranışların sebebi doyurucu olmayan ilişkilerden kaynaklanan bu gerilimle başa çıkmaya çalışmaktır. Gerçeklik terapisinin temel amacı hayatınızda gereksinim duyduğunuz insanlarla ilişkileriniz konusunda sizi daha etkili seçimler yapmaya teşvik etmektir. Seçim kuramı, ilişkileri geliştirmek için nasıl davranışlar seçilmesi gerektiğini açıkladığı için, seçim kuramını anlamak gerçeklik terapisinin önemli bir kısmını oluşturur.
Seçim kuramı, bizlerin dış dünya tarafından yönlendirilmeyi bekleyen boş kutular olarak doğmadığını vurgular. Bizler daha çok, hayatımız boyunca bizi yönlendiren ve genetik kodlarımıza işlenmiş beş ihtiyaç olan hayatta kalma, sevgi ve ait olma, güç, özgürlük ve eğlence gereksinimleri ile doğarız. Seçim kuramı insanların sosyal varlıklar olmaları nedeniyle sevgi alışverişinin karşılıklı olması fikri üzerine kurulmuştur.
Gerçeklik terapisinin kurucusu William Glasser, sevme ve ait olma duygusunun en temel gereksinimimiz olduğunu, çünkü diğer gereksinimleri karşılayabilmek için insanlara ihtiyacımız olduğunu söyler. Sevgi aynı zamanda karşılanması en zor ihtiyaçtır çünkü bunun için karşımızda buna karşılık verebilecek bir insan olmalıdır.
Bedeninizin kontrolü beyninizdedir. Bunun için beyniniz yukarıda saydığımız ihtiyaçları karşılamaya yönelik çabalarınızın ne kadar başarılı olduğu konusunda size duygular aracılığı ile sürekli mesaj gönderir. Kendinizi iyi hissetmiyorsanız, bu beş ihtiyaçtan biri karşılanmıyor demektir. Aslında ihtiyaçlarınızın farkında olmayabilirsiniz, fakat kendinizi daha iyi hissetmek için bir şeyler yapmanız gerektiğini bilirsiniz. Yaşadığınız acı, kendinizi nasıl daha iyi hissedebileceğinizi düşünmeye zorlar. Gerçeklik terapisi size seçim kuramını öğreterek hangi gereksinimlerinizin karşılanmadığını belirlemenize ve bu eksikliği gidermenize yardımcı olur.
Gerçeklik terapisi ve seçim kuramı davranışlarınızı nasıl açıklar?
Seçim kuramı, doğumdan ölüme kadar yaptığınız her şeyin bir davranıştan ibaret olduğunu ve bunların içsel motivasyonla yaptığınız seçimlere dayandığını ifade eder. Bunu da toplam davranış (total behavior) denilen, hareket etme, düşünme, hissetme ve fizyoloji olmak üzere 4 temel bileşenden oluşan bir kavramla açıklar. Bütün toplam davranışların amacı ihtiyaçlarınıza ulaşmaktır. Normal dışı denilen davranışlar ise her zaman bir tutarsızlıktan kaynaklanır. Gerçeklik terapisine göre davranışlarınız büyük ölçüde içten gelir ve aslında kaderinizi kendiniz belirlersiniz.
Kaygı, depresyon, baş ağrısı ya da öfke gibi acı veren birtakım semptomlar geliştirerek mutsuz olmayı seçiyorsanız, bu davranışlar her ne kadar işlevsel görünmese de, o zaman diliminde yapabileceğinizin en iyisi olup sizi istediğiniz şeye ulaştırdığı için seçmişsinizdir. Bu noktada seçim kuramı -haklı olarak- sizde öfke uyandırabilir. Öyle ya, siz böyle acı içindeyken bunun sebebinin kendi seçimleriniz olduğunun söylenmesi hiç adil değil. Ancak gerçeklik terapisi bu noktada çektiğiniz acıyı doğrudan seçmediğinizi açıklar. Acı çekmek zaten toplam davranışınızın tercih edilmeyen kısmıdır. Buradaki davranışınız hiç işlevsel görünmese de ihtiyaçları karşılamaya yönelik o anki en iyi çabadır.
Gerçeklik terapisi, sorunların kaynağı olan “tatminkar olmayan ilişkiler ya da ilişki eksikliği üzerinde” yoğunlaşır. Örneğin bir iş sahibi olamamak, okulda veya iş dünyasında başarılı olamamak ya da anlamlı bir ilişkiye sahip olamamak gibi sorunlar gerçeklik terapisinin temel konularıdır. Diğer insanların size nasıl acı verdiğini ifade ettiğinizde, gerçeklik terapisi hatanın kaynağını bulma çabasına girmez. İlişkilerinizde kontrol edebileceğiniz şeyler üzerinde yoğunlaşır.
Seçim kuramına göre bireyin kontrol edebileceği tek kişi kendisidir. Bu da kulağa hiç adil gelmeyebilir, bu noktada gerçeklik terapisi şöyle cevap verir: “Hayatın adil olduğuna dair bir teminat yoktur. Tek teminat, tanıdığın ve değiştirebileceğin yegane kişinin kendin olduğudur. Şikayet etmek kısa bir süre iyi gelebilir fakat uzun vadede tamamen işe yaramaz bir davranıştır.” Seçimler konusunda desteğe ihtiyacınız varsa psikolojik danışmanlık almak için bana ayselkeskin2004@yahoo.com vasıtasıyla ulaşabilirsiniz.
Sevgiyle kalın.
Yazı hazırlanırken California State University Psikolojik Danışma ve Aile Hizmetleri Bölümü emekli öğretim görevlisi ve Amerikan Psikolojik Danışma Derneği üyesi Prof. Gerald Corey’in fikirlerinden yararlanılmıştır.
İlginizi çekebilir: Hayatının hikayesini sen yazarsın: Naratif (Öyküsel) Terapi