Adaçayı, nane ailesine dahil olan bitkilerden bir tanesi ve aynı zamanda kekik, biberiye gibi bitkilerle de akraba. Güçlü bir aroması ve topraksı bir kokusu vardır ve bu nedenle genelde az miktarlarda kullanılır. Buna karşın önemli bileşenler ve besinler bakımından zengindir.
Doğal bir temizlik ürünü, böcek ilacı ve ritüel objesi olan adaçayını yakarak spiritüel amaçlarla kullananlar da mevcut. Hem taze hem de kuru olarak veya yağı çıkarılmış olarak bulunabilen adaçayının sağlığa pek çok faydası da var.
Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Her bireyin beslenme ihtiyaçları ve çeşitli besin gruplarına gösterdiği tolerans ve hassasiyet kendi metabolizma işleyişine göre farklılıklar gösterebilir. Olası risk durumlarına karşın sağlığınızı ilgilendiren her türlü konuda mutlaka uzman görüşüne başvurun.
Çeşitli besinler bakımından zengindir
Adaçayında sağlıklı dozda vitamin ve mineraller vardır. Bir çay kaşığı kadar öğütülmüş adaçayında şunlar bulunur:
- Kalori: 2
- Protein: 0.1 gram
- Karbonhidrat: 0.4 gram
- Yağ: 0.3 gram
- Lif: 0.3 gram
- K vitamini: 12 mcg
- Demir: 0.2 mg
- B6 vitamini: 0.02 mg
- Kalsiyum: 12 mg
- Manganez: 0.02 mg
Görebileceğiniz üzere, az miktarda adaçayı, günlük K vitamini ihtiyacının %10’unu karşılayabiliyor. Aynı zamanda az miktarda magnezyum, çinko, bakır, A, C ve E vitaminlerine de sahip.
Bunun yanında içerisinde sağlığa faydası olan kafeik asit, klorojenik asit, rozmarinik asit, elajik asit ve rutin gibi bazı bileşenlere de sahip. Genelde az miktarda tüketildiği için karbonhidrat, kalori, protein ve lifler konusunda ciddi alımlar sağlamaz.
Antioksidanlar ile doludur
Antioksidanlar bedenin savunmasını güçlendiren moleküllerdir ve kronik hastalıklara sebep olan zararlı serbest radikalleri ortadan kaldırabilirler.
Adaçayında 160 farklı polifenol vardır ve bunlar bedende antioksidan olarak görev alan bitkisel kimyasal bileşenlerdir.
Test tüpü ve hayvan deneylerinden elde edilen kanıtlara göre adaçayında bulunan bileşenlerin inflamasyon, kanser karşıtı ve ayrıca nörokoruyucu etkileri var.
Küçük ve eski bir çalışmada ise günde iki defa 300 ml kadar adaçayı içmenin kanda antioksidan enzimlerin düzeyini ciddi şekilde arttırdığı görülüyor. Ayrıca toplam kolesterol ve kötü kolesterolde düşüş, iyi kolesterolde ise yükselme sağlamış.
Ağız sağlığını destekleyebilir
Adaçayının mikrop karşıtı etkileri vardır ve bunlar ağız plaklarına sebep olan mikroplara karşı koruma sağlayabilirler.
2015 yılında yapılan bir çalışmaya göre adaçayı bazlı ağız yıkama sularının diş çürüklerine sebep olması ile bilinen bazı bakterilere karşı etkili olduğu görülmüş.
Test tüpü çalışmalarında adaçayı ekstresinin hem oral bakteriler hem de bazı çürük yapan mantarlar üzerinde öldürücü etkiye sahip olduğu görülmüş.
Menopoz belirtilerini hafifletebilir
Menopozda bedeninizdeki östrojen hormonu doğal şekilde azalır. Bu da pek çok istenmeyen belirtiye sebep olur. Belirtiler arasında sıcak basması, aşırı terleme, vajinal kuruluk ve huzursuzluk da vardır. Adaçayı bu nedenle sıklıkla menopoz belirtilerini bastırmak için kullanılır.
Adaçayında bulunan bazı bileşenlerin östrojen benzeri özellikler gösterdiklerine inanılıyor ve bunlar beyindeki bazı reseptörlere bağlanarak hafızayı iyileştirebiliyor, sıcak basması ve aşırı terlemeye engel olabiliyorlar.
2023 yılında 4 çalışma ile yapılan bir meta-analizde, günde 100-280 mg arası adaçayı takviyesi tüketmenin sıcak basmalarının gelme sıklığını azalttığı görülmüş.
Kan şekeri düzeylerini düşürebilir
Adaçayının yaprakları geleneksel olarak şeker hastalığına karşı kullanılır. İnsan ve hayvan deneylerinde de kan şekerini düşürebildiği görülmüş.
Yapılan bir çalışmada, adaçayı ekstresinin tip-1 diyabete sahip olan farelerde kan glukoz düzeylerini özel bir reseptörü aktive ederek düşürdüğü görülmüş. Bu reseptör aktif olduğunda kandaki fazla yağ asitleri temizleniyorlar ve bu da insülin hassasiyetinde artış sağlıyor.
Tip-2 diyabete sahip başka bir fare deneyinde ise adaçayının kan şekeri yönetiminde kullanılan metformini taklit ettiği görülmüş.
Başka bir hayvan deneyinde ise adaçayı yaprağı ekstresinin farelerde kan şekerini düşürdüğü ve insülin hassasiyetini arttırdığı görülmüş.
İnsanlar üzerindeki çalışmalar az sayıda ancak bir meta-analizde adaçayının açlık kan şekerini düşürebildiği görülmüş. Fakat yine de diyabet tedavisinde net bir çözüm olarak kullanılması için daha fazla çalışma gerekiyor.
Hafıza ve beyin sağlığını destekleyebilir
Adaçayı hafıza ve beyni çeşitli şekillerde destekleyebilir. Bunlardan birincisi, antioksidan gibi davranan bileşenleri sayesinde beynin savunma sistemine yardımcı olmasıdır. Aynı zamanda hafızada rol oynayan kimyasal mesajcı asetilkolinin parçalanmasını önleyebiliyor. Bu madde Alzheimer hastalığında düşüş gösterir.
Yapılan bir çalışmada 39 hafif-orta düzeyde Alzheimer hastası dört ay boyunca ya plasebo ilaç ya da 20 ml adaçayı ekstresi tüketmiş. Ekstre tüketenlerin hafıza, problem çözüme, mantık ve bilişsel yeteneklerinde daha iyi sonuçlar aldıkları görülmüş.
Sağlıklı bireylerde adaçayının düşük dozlarda hafızayı iyileştirdiği görülüyor. Yüksek dozlarda ise ruh halinde iyileşme, farkındalıkta artış, sakinlik ve memnuniyet görülmüş.
2021 yılında yapılan randomize bir klinik deneyde günde 600 mg kadar adaçayı ekstresini 2 hafta boyunca alanların çalışan hafızalarında plasebo grubuna göre iyileşme görülmüş.
Kötü kolesterolü düşürebilir
Her 33 saniyede bir kişi kalp hastalıklarından dolayı ölür. Kötü kolesterol bu kalp hastalıkları konusunda temel bir risk faktörüdür ve insanların büyük kısmını etkiler.
Buna ek olarak pek çok insanın toplam kolesterolü de 200 mg/dL’nin üzerindedir. Adaçayı damarlarda biriken ve hasar bırakabilen kötü kolesterolün birikimini azaltabilir.
Yapılan bir çalışmada günde iki defa adaçayı tüketmenin kötü kolesterolü ve toplam kolesterolü düşürdüğü, iyi kolesterolü ise iki hafta içinde iyileştirdiği görülmüş.
Başka çalışmalarda da adaçayı ekstresi ile benzer etkiler görülüyorlar.
Belli kanserlere karşı koruma sağlayabilir
Kanser hücrelerin anormal büyüme gösterdikleri ölüm sebeplerinden birisidir. İlginç şekilde hayvan ve test tüpü deneylerinde adaçayının çeşitli kanser türleri ile savaşabildiği görülmüş.
Bu çalışmalarda adaçayı ekstresi sadece kanser hücrelerinin gelişimini önlememiş, aynı zamanda onların hücre ölümlerini de sağlamış. Araştırmalar cesaret verici olsalar da aynı etkinin insanlarda da görüldüğünün kanıtlanması için daha fazla çalışma gerekiyor.
Diğer potansiyel faydaları
Adaçayı ve onun bileşenlerinin başka faydaları da var.
Ancak bu konularda ciddi çalışmalar yok:
- İshali hafifletebilir: Taze adaçayı ishal için kullanılan geleneksel bir ilaçtır. Test tüpü ve hayvan deneylerinde bağırsakları rahatlatarak ishali hafifletebildiği görülüyor.
- Cilt yaşlanması ile savaşabilir: Çeşitli test tüpü deneylerinde adaçayı bileşenlerinin kırışıklar gibi yaşlanma işaretleri ile savaşabileceği görülüyor.
Beslenmenize eklemesi kolaydır
Adaçayı çeşitli şekillerde satılır ve kullanılabilir. Taze yapraklarının aroması yüksektir ve genelde yemeklerde çok az kullanılır.
Taze adaçayını şu şekillerde kullanabilirsiniz:
- Çorbalara serpilebilir
- Yahnilere katılabilir
- Doğrayıp tereyağına katılabilir
- Domates sosuna eklenebilir
- Omlet içine katılabilir
Kuru adaçayı ise genelde aşçılar tarafından tam yaprak şeklinde veya öğütülmüş olarak kullanılabilir.
Ayrıca adaçayı ekstresi şeklinde almak da mümkündür.
Yan etkileri var mı?
Adaçayı genelde güvenli olarak görülür ancak konsantre şekilde satılan yağları ve diğer takviyelerinin yan etkileri olabilir ve hamilelikte, emzirenlerde ve çocuklarda kullanılmamalıdır.
2023 yılındaki bir rapora göre adaçayı yağının uzun vadeli kullanımı kusma, bulantı, ishal, yüksek tansiyon, kalp ritminde artış gibi etkilere sebep olabiliyor.
Buna ek olarak yenidoğanlar ve küçük çocuklar da adaçayı yağına maruz kaldıklarında nöbet geçirebiliyorlar.
Bazı insanlar içerisinde bulunan thujone maddesinden dolayı endişeliler ve bu madde yüksek dozlarda beyin için toksik olabilir. Bununla birlikte toksik etkinin görülmesi için ne kadar tüketilmesi gerektiği bilinmiyor.
Ayrıca gıdalardan zehirleyici miktarda thujone almak da imkansızdır. Ancak çayını çok fazla içmek veya öz yağını tüketmek toksik etki yaratabilir.
Bu nedenle günde 3-6 bardaktan fazla tüketimi önerilmez.
Sonuç olarak adaçayı, sağlığa pek çok faydası olabilecek bir bitkidir. Antioksidan düzeyi yüksektir ve ağız sağlığını destekler, beyin işlevlerine yardımcı olur, kan şekerini ve kolesterol düzeylerini düşürür. Ayrıca her türlü yemeğe de katılabilir, çay olarak tüketilebilir.
Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Her bireyin beslenme ihtiyaçları ve çeşitli besin gruplarına gösterdiği tolerans ve hassasiyet kendi metabolizma işleyişine göre farklılıklar gösterebilir. Olası risk durumlarına karşın sağlığınızı ilgilendiren her türlü konuda mutlaka uzman görüşüne başvurun.
Kaynak: healthline
İlginizi çekebilir: Yüzyıllık şifa: Safran çayının faydaları nelerdir?