20 Ocak 2023’te Netflix’te vizyona giren Şahmaran dizisiyle birlikte, topraklarımızda yüzyıllardır süregelen bir efsane yeniden ilgi odağı oldu. Başrollerini Serenay Sarıkaya ile Burak Deniz’in paylaştığı dizi, fantastik konusu nedeniyle hala gündemdeki yerini koruyor. Diziyi izleyenler veya bir şekilde konusundan haberdar olanlar, Şahmeran’ın hikayesi hakkında daha fazlasını merak ediyor. Peki acaba Şahmeran hikayesi gerçek mi?
Şahmaran kimdir, nerede yaşamıştır? Şahmaran hakkında merak ettiğiniz her şey, yazımızda.
Şahmaran kimdir?
Şahmaran veya Şahmeran, Orta Doğu’da farklı kültürlere yayılan ama özellikle de ülkemizin Doğu Anadolu bölgesine özgü efsanevi bir yaratıktır. Efsaneye göre Şahmaran’ın üst yarısı kadın, alt yarısı yılandır ve hikayesi, insanlar tarafından uğradığı ihanete dayanır.
Koruyucu güçlere sahip olduğuna inanılan Şahmaran efsanesi, bugün bile yankılanmaya devam ediyor. Hala Doğu Anadolu’daki birçok evde, kötülükleri uzak tuttuğuna inanılan Şahmaran sembolüne rastlamanız mümkün.
Şahmeran’ın hikayesi
Şahmaran ismi Farsça kökenlidir ve “şah” ve “maran” kelimelerinin birleşiminden oluşur. Şah, Pers kralları tarafından kullanılan bir unvanken, maran yılanlar anlamına gelir. Buradan hareketle Şahmaran kelimesi “Yılanlar Kraliçesi” şeklinde yorumlanabilir.
Şahmaran efsanesi, farklı kültürlere göre değişiklik gösterse de kökenlerinin zaman içinde belirsizleştiğini söyleyebiliriz. Ana hikaye, Cemşab adında genç bir adamı konu alır. Bu karakter efsanenin versiyonuna bağlı olarak Cansab, Djansab gibi başka isimlerle de anılır.
Hikayenin bazı versiyonları, Cemşab’ın geldiği şehri, geçmişte antik bir Roma şehri olan Mardin olarak belirtir. Dolayısıyla Şahmeran, özellikle Mardin’in simgesi olarak benimsenmiştir.
Her halükarda genç adamın fakir bir aileden geldiği ve geçimini odun toplayıp satarak sağladığı bilinir.
1. Şahmeran’ın aşkı Cemşab
Şahmeran’ın hikayesine göre, bir gün Cemşab ve arkadaşları ormanda odun toplarken içerisi bal ile dolu bir mağaraya (veya başka bir versiyona göre kuyuya) rastlarlar. Bal toplamak içinse mağaraya Cemşab gönderilir.
Cemşab balı topladıktan sonra, bir nedenle arkadaşları onu mağarada bırakıp evlerine dönerler. Arkadaşlarının gittiğini fark eden genç adam, çaresizliğe kapılır; üzerine bir de mağarada yalnızca küçük bir delik olduğunu görünce öleceğini düşünür.
Ardından üzerindeki bıçağı kullanarak deliğin etrafını çizmeye başlar. Delik yavaş yavaş genişler ve sonunda Cemşab’ın geçebileceği kadar büyük hale gelir. Delikten sürünerek geçen genç adam, kendisini büyük bir boşlukta bulur. Verdiği çabanın sonunda bitkin düştüğü için de olduğu yerde derin bir uykuya dalar…
Uyandığında, çevresinin binlerce yılanla çevrili olduğunu fark eder. Bu şok, ona yetmiştir. Yılanlar Cemşab’ı dikkatle izliyordur. Hareket ettiğinde, ona daha da yaklaşırlar.
Cemşab çok korkar ve doğal olarak yılanların onu öldüreceğini düşünür. Bir kez daha kalbini büyük bir umutsuz kaplamıştır. Gözlerini kapatır ve ölmeye hazırlanır. Aradan dakikalar geçse de yılanlar ona saldırmamıştır. Bunu fark eden Cemşab şaşkınlıkla gözlerini yeniden açar.
2. Şahmeran’ın gerçek yüzü
Cemşab’ın karşısında, güzelliğiyle onu büyüleyen genç bir kadın vardır: Şahmaran! Vücudunun alt kısmı tıpkı bir yılanınkine benzeyen Şahmaran’ı gören genç adamın şaşkınlıktan adeta dili tutulur. Çok geçmeden Şahmaran, Cemşab’a kendisini tanır, korkmamasını söyler ve ne kendisinin ne de yılanların ona zarar vermeyeceklerine dair güvence verir. Çünkü Şahmeran’ın hükmettiği yılanlar, sıradan yılanlar değil; zeki, merhametli ve barışçıl yılanlardır.
Şahmaran, Cemşab’a onu en iyi şekilde misafir edeceklerini söyleyerek dinlenmesini ister ve ertesi gün tekrar buluşmak üzere onu yalnız bırakır.
Duydukları ve gördükleri karşısında şaşkına dönen Cemşab, olanlardan ne çıkaracağını bilemez ve rüya gördüğünü düşünür. Sonunda yeniden yorgun düşer ve uykuya dalar. Ertesi sabah uyandığında kendisini, içerisinde çeşit çeşit yiyeceklerle dolu bir masanın da olduğu büyük bir salonda bulur.
Şahmaran ise masada uzanmış yatıyordur. Cemşab artık önceki gece rüya görmediğine ikna olmuştur. Şahmaran misafirini ziyafete davet etmiş ve onunla insanlık tarihine dair hikayeler paylaşmaya başlamıştır.
Gel zaman git zaman, Şahmeran bilgeliği nezaketiyle Cemşab’ı etkilemeyi başarır ve ikili sevgili olurlar.
3. Cemşab’ın gidişi ve yeraltı krallığının ortaya çıkması
Cemşab, yeraltı krallığında Şahmaran’la vakit geçirmenin tadını çıkarır. Ancak bir süre sonra tüm mutluluğuna rağmen ailesini özlemeye başlar ve eve dönmek ister. Şahmaran her ne kadar sevdiği adamın gitmesini istemese de sonunda buna razı olur.
Cemşab’ın krallığı terk etmesine izin vermeden önce, onu burada olanlardan kimseye bahsetmemesi konusunda uyarır. Ve ona uzun süre burada kaldığı için yılanların bazı özelliklerini aldığını söyler. Bu nedenle hamama gitmekten kaçınması uyarısında bulunur, çünkü derisi suyla temas ettiğinde pul pul olacak ve sırrı ortaya çıkacaktır.
Cemşab, Şahmeran’a uyarılarını dikkate alacağına dair söz vererek eve döner. Ailesine kavuşur ve onlarla birkaç yıl geçirir. Yaşadığı şehrin kralının gizemli bir hastalığa yakalandığı haberi gelene kadar her şey yolundadır. Kralı muayene eden kraliyet doktorları, kralın ancak Şahmeran’ın etini yemesiyle iyileşebileceğini söylerler.
Sonuç olarak kral, şehrin her yerinde Şahmeran’ı görenleri ve onun krallığına gitmiş olanları bulmak üzere bir ferman çıkarır. Kralın doktorları ve veziri, birinin Şahmeran’ın diyarına gittiğini anlamanın tek yolunun derisine su dökmek olduğunu söylerler. Tıpkı Şahmeran’ın da daha önce Cemşab’a söylediği gibi, bu cildin pul pul görünmesine neden olur, böylece kişinin yeraltı krallığına gittiği ortaya çıkar.
Kral, tüm tebaasına hamamlara dağılmalarını emreder. Böylece hamamlarda yıkanan insanlar, kralın askerleri tarafından izlenirler. Cemşab saklanarak kaçmaya çalışır ancak bir şekilde yakalanır ve askerler tarafından hamama götürülür. Askerler Cemşab’ı suya attınca hemen derisinde pullar belirir. Aranan kişi bulunmuştur. Cemşab, sudan çıkarılır ve kralın huzuruna çıkarılır.
Genç adam başlangıçta Şahmeran’ın nerede yaşadığını açıklamasa da gördüğü işkenceler sonucunda krala bilmek istediği her şeyi anlatmak zorunda kalır.
4. Şahmeran’ı yok eden ihanet
Kaynak: kulturveyasam
Bu olaydan kısa bir süre sonra kral askerlerini mağaraya göndererek Şahmeran’ı esir alır ve saraya getirir. Cemşab, Şahmeran’ı görünce çok utanır ve yaptığından pişman olur.
Şahmeran ise artık kendisi için bir kaçış olmadığını bildiğinden, krala ve yanındakilere bir sır verir. Onlara kuyruğunu yiyen kişinin hikmet ve uzun ömür elde edeceğini, kafasını yiyen kişininse öleceğini söyler… Bu son mesajının ardından öldürülür ve üç parçaya bölünür.
İyileşmek isteyen kral, hemen Şahmeran’ın kuyruğundan bir parça yer. Cemşab ise hayatını sürdürmek istemediği için Şahmeran’ın kafasını yemiştir. Ancak şaşırtıcı şekilde, kral yere düşerek ölür, Cemşab’a ise hiçbir zarar gelmez (Efsanede bunun nedenine açıkça yer verilmemektedir).
Tüm bunlara ek olarak Şahmaran tasviri, bu hikayeye dair çeşitli ipuçları vermekte. Onu betimleyen resimlerin birçoğunda bu efsanevi yaratık, vücudunun üst yarısında insan başı, kuyruğunun ucunda ise yılan başı olmak üzere iki başlı olarak gösterilir. Bu durumda Şahmeran’ın insan kafasının aslında kuyruğu, yılan kafasının ise gerçek başı olduğu yorumu yapılabilir.
Ve Şahmeran’ın hikayesi, Cemşab’ın tek başına dolaşmak üzere kendi evini de terk etmesiyle son bulur. Genç adam, Şahmeran’ın irfanını kazandığı için bir alim olarak ün yapar. Buna karşılık, sevdiği kadına ihanet ettiği için ömrünün sonuna kadar pişmanlıkla yaşar…
Burada akıllara şöyle bir soru gelebilir: Yılanlar Şahmeran’ın öldüğünü bilse ne olur?
Şahmeran’ın hikayesinin başka bir versiyonuna göre, onun yönetimindeki yılanlar, kraliçelerinin uğradığı ihaneti ve kral tarafından öldürüldüğünü biliyorlardı. Bu yüzden de insanlığın yeminli düşmanları oldular. Bir diğer versiyonda ise Cemşab mağaraya geri döner ve yılanların kendisini cezalandırmasına izin verir. Ancak hikaye, yılanların Cemşab’ı cezalandırdığına ya da affettiklerine yönelik bir şey söylemiyor…
Artık Şahmeran’ın hikayesini biliyorsunuz… Yukarıda da açıkladığımız gibi, günümüzde Şahmeran koruyucu bir sembol olarak kabul edilmekte. Kimi insanlar evlerin duvarlarına Şahmeran’ın resimleri asarken, kimileri onun resmini taşıyan takılar kullanır.
Son olarak; Şahmeran’ın hikayesi gerçek mi, yorumu size bırakıyoruz… Sonuçta kültürümüzde tıpkı Şahmeran’ın aşkı gibi, yüzlerce efsanevi hikaye dilden dile dolaşmakta…