GAPS Diyeti ile ilk karşılaşmam mutfak dolaplarından birine yapıştırılmış bir diyet listesi ile oldu. Yıllarca çölyak hastalığı sebebiyle birçok sıkıntı yaşayan sevgili eniştem, en sonunda Dr. Natasha Campbell- McBride ile iletişime geçip GAPS diyetini uygulamaya başlamıştı. O ana dek pek çok şey denemiş ve ne yazık ki kesin ve kalıcı bir sonuç alamamıştı. Açık konuşmak gerekirse GAPS’a dair de pek umudumuz yoktu.
Aradan geçen süre zarfında eniştem elinden geldiğince diyete bağlı kaldı. Zamanla daha iyiye gittiğini biz de görüyorduk; ama dedim ya kesin bir sonuç alamayacağımıza inanmıştık. Bir zaman sonra sofrada ekmek tükettiğini, makarna yiyebildiğini gördük. Gluten artık vücuduna zarar vermiyordu. Çölyakın tüm semptomları vücudunda yarattığı tüm rahatsızlıklar kaybolmuştu. Nihayetinde çölyak bünyesini tamamen terk etti.
Ardından kardeşim kronik yorgunluk sebebi ile gittiği GAPS Uygulayıcısı bir hekim tarafından, hayatından laktoz çıkarılarak iyileştirildi. Doğduğundan beri günde en az üç bardak süt içen kardeşimi söz konusu hekim görür görmez “Çok süt içiyorsun değil mi?” diye uyarmış ve laktozu tamamen hayatından çıkarmıştı. Başlarda zorlanan kardeşim yavaş yavaş kendini çok daha iyi hissetti ve o zamandan bu yana ne laktoz tüketiyor, ne de böyle bir şikayeti var.
Yıllarca sarf edilen çabaya ve bilinçli bir beslenme düzenine karşın kronikleşen bu rahatsızlıkların, bu şekilde yok olması beni gerçekten etkiledi ve GAPS’ı araştırmaya başladım.
GAPS diyeti nedir?
GAPS’ın mucidi Rus asıllı İngiliz Nörolog Dr. Natasha Campbell- McBride nörolojik – psikiyatrik bozukluklar ile beslenme arasındaki ilişki üzerine çalışmalara başladığı bir dönemde, oğluna otizm teşhisi konur. Çalışmalarını oğlu üzerinde yoğunlaştıran doktor, oğlunun bağırsak florasını iyileştirerek otizmini tamamen tedavi eder. Çalışmalarını bağışıklık sistemi, sindirim sistemi, nörolojik ve psikiyatrik rahatsızlıkları olan hastaları üzerinde de deneyen doktor, bu hastaları ile birlikte başarılı sonuçlar elde edince ilk kitabı Gut And Psychology Syndrome: Natural Treatment Of Autism, ADHD, Dyslexia, Dyspraxia, Depression And Schizophrenia (GAPS: Bağırsak ve Psikoloji Sendromu- Otizm, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktif Bozukluk, Disleksi, Dispraksi, Depresyon ve Şizofreninin Doğal Tedavisi) 2004 yılında yayınlanır.
GAPS’in ana fikri bağırsak florasını ve duvarını temizleyip vücudun çeşitli organlara ve dokulara yerleşmiş toksinlerden kurtulmasını sağlamak. Vücuttaki toksin birikmesinin en önemli kaynağı sindirim sistemi. Toksin yaratacak besinler ağız yolu ile alınıyor ve bağırsak florasından emilerek vücuda yerleşiyor. Bu sırada ilk zarar gören nokta elbette bağırsak florası oluyor ve zamanla işlevini gerçekleştiremez hale geliyor. Zamanla bağırsak florasından emilerek vücutta çeşitli doku ve organlara yerleşen toksinler bu yapıların “hastalanmasına” yol açıyor.
Kökü, ta Hipokrat’a dayanan bu anlayışa göre tedavi edilmesi, arındırılması gereken ilk nokta bağırsak florası ve bağırsak duvarı. Genel arınma bu aşamadan sonra başlıyor zaten. Buna GAPS’ta “GAPS’a Giriş Diyeti” adı veriliyor. GAPS Diyeti’nin genel prensibi ise patojen bakteri ve mantarları besleyen, nörotoksin üreten tüm gıdaların ve işlenmiş yiyeceklerin hastanın yaşamından çıkarılması. Giriş Diyeti’nin amacı bozulan bağırsak duvarı ve florasını hızlı bir şeklide tamir etmek. Bu sebeple diyet bağırsak duvarı ve florasını oluşturan, aminoasit, jelatin, glikosamin, yağ, vitamin, mineral gibi maddeleri içeriyor.
Diyette et ve balık oldukça önemli bir yere sahip. Kompleks vitamin, mineral, aminoasit ve sağlıklı yağ alımında bu proteinlerin önemli bir yeri var. Ayrıca et, balık ve tavuk suyu da kaynama esnasında kemikteki jelimsi ilik dokusunun suya geçmesi sebebi ile çok faydalı. Elbette bu ürünlerin doğal ve seri üretim olmayanları tüketilmeli. Besin desteği olarak da balık yağları önemli bir yer tutuyor. Süt ve süt ürünleri sadece laktoz denilen süt şekerini içermediği sürece serbest. Dünya nüfusunun çok büyük bir oranında laktoz intoleransı mevcut. Bağırsağın sindiremediği laktoz vücuda toksin olarak iade ediliyor.
GAPS diyeti nasıl yapılır?
Evde mayalanmış yoğurt ve fermente süresi uzun olan peynirlerde (ezine, tulum, parmesan, eski kaşar vb.) laktoz bulunmuyor çünkü uzun fermantasyon esnasında yararlı bakteriler, laktozu besin olarak tüketiyor. Yumurta, nişastasız taze sebzeler ve tüm meyveler de diyetin önemli birer unsuru. Kabuklu yemiş ve çekirdekler, kavrulup tuzlanmadığı ve kabuğundan çıkarılmadığı takdirde oldukça faydalı. Omega-3 ve 6 açısından oldukça zengin. Baklagillere gelindiğinde ise durum biraz çetrefilli. Kuru fasulye ve mercimek dışındaki tüm baklagillere Giriş Diyeti esnasında mesafeli durulması gerekiyor zira saydıklarımız dışındaki tüm baklagiller yoğun miktarda nişasta içeriyor. Bal antik zamandan bu yana kullanılan en doğal tatlandırıcı olması sebebi ile kullanılabilir. Ancak çok sıcak bir içeceğin içine karıştırılmadan önce, toksik etki yaratmaması için, içeceğin biraz soğuması beklenmeli.
GAPS diyetinde tüm doğal hayvansal yağlar en sağlıklı kaynaklardan biri. Yemekler mümkün olduğunca bu yağlar ile pişirilmeli. Zeytinyağlı yemeklere ise iyi kalite bir sızma zeytinyağı yemek piştikten sonra eklenmeli. Yani zeytinyağı ısıya maruz kalmamalı. Tuz ise doğal olduğu, işlenmediği takdirde GAPS’ın olmazsa olmazı. İnsan vücudu için ihtiyaç duyulan tüm mineral ve eser miktarda elementleri içeren bu sağlık kaynağı, kesinlikle doğal hali ile, yani işlenmemiş kaya tuzu olarak tüketilmeli. Tüm doğal probiyotikler ise GAPS için çok çok önemli bir yer tutuyor. Bu sebeple kefir hergün tüketilmeli. Probiyotik besin desteği olarak da öneriliyor.
Kısacası işlenmiş, paketli tüm gıdalar, nişasta içeren tüm baklagiller; doğal olarak buğday ve ekmek, tüm nişastalı sebzeler, soya, şeker ve alkolden Giriş Diyeti boyunca uzak durmak gerekiyor.
Giriş Diyeti, hastalık semptomları ortadan kalkana ve bağırsak florası yenilenene dek devam ediyor. Ardından Tam GAPS Diyeti’ne geçiş yapılıyor. Hastalık ortadan kalkana dek hasta Tam GAPS Diyeti ile besleniyor. Hastalığın ciddiyetine bağlı olarak en az 1,5- 2 yıl Tam GAPS Diyeti’nde kalmak gerekiyor. Son aşama ise Tam GAPS Diyetinden Çıkış. Çıkış aşamasında tüketmemeniz gereken yiyecekleri artık diyetinize az miktarda ve birer birer ekleyebiliyorsunuz. Ancak ilk yasaklı malzemeyi eklemeden önce en az son 6 ay boyunca hastalığınızdan yana hiçbir şikayetinizin olmaması gerekiyor. Sanırım GAPS Diyeti’nin en güzel yanı da bu. Size ömür boyu yasaklar koyan acımasız bir diyet değil. Ye, ancak önce kendini tedavi et diyen bir sistemi var.
Sonuç olarak GAPS, incelediğiniz zaman mantığa oturan, gayet sağlıklı ve zengin bir diyet. Tüm bütüncül ve gerçek yaklaşımların özünde olduğu gibi GAPS’ta da bir öze, doğala, işlenmemişe dönüş var. Bizim aile GAPS’tan çok fayda gördü. Umarım bu yazı sizler için de en azından ateşleyici ve motive edici bir güç olur. Ne de olsa başka bir hayat yok.
Not: Konu ile ilgili daha kapsamlı bilgi için; GAPS Bağırsak ve Psikoloji Sendromu İçin Doğal Tedavi Yöntemi, Dr. Natasha Campbell- McBride, Adalin Yayıncılık, İstanbul, Ağustos 2015