Endometriozis nedir, neden olur ve endometriozis nasıl tedavi edilir?

Endometriozis veya halk arasında bilinen adıyla çikolata kisti; birçok kadının yıllarca fark etmeden yaşadığı, kronik ve iltihabi bir hastalıktır. Rahim içini kaplayan doku tabakasının, rahim dışına büyümesiyle ortaya çıkan bu hastalık yaşam kalitesini derinden etkileyebilir. Özellikle üreme çağındaki kadınlarda ve hamile kalamayan kadınlarda görülen endometriozis, tedavi edilmediğinde semptom şiddeti artabilir veya olumsuz durumlar oluşabilir. Semptomların kişiden kişiye farklılık göstermesi sürecin anlaşılmasını zorlaştırabileceğinden endometriozisi anlamak, gerekli tedaviyi almak adına büyük önem taşır.

Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren öğelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurun.

Endometriozis nedir?

Endometriozis; rahim içini kaplayan dokunun (endometrium), rahim dışına büyümesiyle oluşan kronik ağrılı bir durumdur. Büyüme genellikle yumurtalıklar, fallop tüpler ve bağırsaklar gibi diğer pelvik bölge organlarını etkiler. Toplumda yanlış olarak şiddetli regl ağrısı olarak normalleştirilse de aslında iltihaplı bir hastalıktır ve zamanla günlük hayatı etkileyecek şiddette semptomlar verebilir.

Her adet döngüsünde endometrial dokular şişer ve kanamaya başlar, ancak bazen ait olmadığı yere dökülerek büyümeye başlayabilir. Endometriozisin yumurtalıkları etkilemesi halinde kist oluşabilir ve çevre dokular tahriş olabilir. Skar dokusu ve yapışıklık ile birlikte gelişen bu durum pelvik dokuların ve organların birbirine yapışmasına neden olarak sessiz iltihaba yol açabilir. Belirtiler genellikle regl dönemlerinde şiddetlenme eğilimindedir, kişiden kişiye farklılaşmakla birlikte şu şekildedir:

Şiddetli pelvik ağrı
Cinsel ilişki ile artan ağrı
Dışkılama ve idrar esnasında ağrı
Regl dönemleri arasında kanama
İshal, kabızlık, şişkinlik gibi bağırsak ve mesane sorunları
Bel ağrısı
Yoğun kramplar

Bunların yanı sıra yorgunluk, baş dönmesi ve halsizlik gibi belirtiler de ortaya çıkabilir. Endometriozis ile karakterize semptomlar bazen sorunun başlamasından yıllar sonra fark edilir hale gelir, çünkü oldukça sessiz şekilde ilerler. Kimi belirtiler gebelik ile birlikte iyileşme eğiliminde olabilir fakat gerekli tedavinin alınmaması sonucu zamanla tekrar kendini gösterebilir.

Endometriozis risk faktörleri

Semptomların büyük çoğunluğu regl döngüsü ile ilişkilendirildiğinden hastalığın tanılanması gecikebilir ve risk faktörleri artabilir.

Hiç doğum yapmamış olmak
Regl dönemine erken yaşta başlamak
Menopoza geç girmek
Yüksek östrojen seviyeleri
1 haftadan uzun süren yoğun regl dönemleri
27 günden az süren kısa menstrual döngüler
Düşük vücut kitle indeksi
Ailede endometriozis vakası olması

Bu durumların olması halinde endometriozis risk faktörleri artabilir.

Endometriozis neden olur?

Endometriozisin altında yatan nedenler kesin olarak bilinmemesine rağmen olası etmenler arasında şunlar sıralanabilir:

Retrograd menstruasyon: Adet kanının, vücudun dışına değil de fallop tüpler aracılığıyla pelvik boşluğa akmasıdır. Rahmin iç zarından hücreler içeren kan, pelvik duvarlara veya dokulara yapışarak büyüyebilir ve kalınlaşabilir. Her adet döngüsünde devam ederek kronikleşebilir.
Dönüşmüş periton hücreleri: Karın iç yüzeyini kaplayan bu hücreler, hormonlar veya bağışıklık sistemini etkileyen faktörler nedeniyle rahim içini kaplayan hücreler gibi dönüşebilir.
Embriyonik hücre değişimleri: Östrojen benzeri hormonlar, özellikle ergenliğin ilk aşamalarında büyüyerek endometrial hücrelere benzer tepkiler verebilir.
Ameliyat komplikasyonu: Karın bölgesine yapılan sezaryen benzeri ameliyat kesileri, skar dokusuna yapışarak pelvik bölgede iltihaba neden olabilir.

Bunların yanı sıra; bağışıklık sisteminde ortaya çıkan bazı rahatsızlıklar, vücudun kendi dokularını tanımasını önleyerek endometriozise sebebiyet verebilir.

Endometriozis tedavi edilmezse ne olur?

Endometriozisin en belirleyici semptomu regl dönemlerindeki şiddetli ağrıdır. Ancak bunun normal hormonal döngüden kaynaklanıp kaynaklanmadığını anlamak her zaman mümkün olmayabilir. Kimi durumlarda şiddetli ağrı, hücre büyümesi ile ilişkilendirilirken kimi vakalarda pelvik iltihap sessiz sedasız gelişebilir ve herhangi bir semptom vermeyebilir. Belirtileri olan kişiler bile bazen semptomların PMS semptomlarına benzerliği sebebiyle durumu göz ardı edebilir. Sorun genellikle hamile kalamayan veya herhangi bir ameliyat için test yaptıran kişilerde tespit edilir. Bu da endometriozisin tanı almasını güçleştiren faktörler arasındadır.

Tedavinin gecikmesi halinde şiddetli ağrı kronikleşebilir, yara dokusu kalıcı hale gelebilir ve organ yapışıklıkları bağırsak fonksiyonlarını bozabilir. Büyümenin pelvik bölge dışına yayılması ise diğer vücut fonksiyonlarını etkileyerek genel sağlığı ciddi şekilde tehdit edebilir. En önemlisi de zamanında kontrol edilmeyen vakalarda kısırlık riski önemli ölçüde artabilir.

Bütün bunlarla birlikte endometriozis tedavisi, sorunu tamamen ortadan kaldırmayı hedeflemez. Semptomların kontrol altında tutulmasını ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesini amaçlar. Genellikle semptomların şiddetine ve nedene bağlı olarak doğum kontrol hapları ve ağrı kesiciler kullanılabilir, östrojen hormon tedavisi alınabilir, ilerleyen vakalarda ise cerrahi tekniklere başvurulabilir. Ek olarak anti-inflamatuar beslenme, düzenli egzersiz ve pelvik fizyoterapi önerilebilir. Sağlıklı beslenme ve yaşam alışkanlıkları, kesin bir tedavi sunmasa da ağrı yönetimine ciddi fayda sağlayabilir.

Kaynak: mayoclinic, healthline

İlginizi çekebilir: Yaz ayları için anti-inflamatuar beslenme rehberi