Pek çok ebeveyn, boşanma kararlarını çocuklarına açıklamak konusunda zorluk yaşamaktadır. Aile sistemindeki dengenin ve düzenin değiştiği, dönüşüme yol açan bu süreçte çocuklarla sağlıklı iletişim kurmak için temel adımlar mevcuttur.

İlgili yazı: Çocuklarla ‘Kriz’ hakkında konuşmak

Boşanmaya karar veren ebeveynler süreci çocuklara nasıl açıklamalı? Ne kadar detay paylaşmalı? Nelere dikkat etmeli?

Hazırlık yapın

Ebeveynlerin, çocuklarıyla süreci konuşmadan önce neleri, nasıl konuşacakları konusunda bir hazırlık yapmaları önemlidir. Ortak bir dil belirlemek, çocuğun kaygısını azaltacak ve taraf tutmak durumunda kalmasını engelleyecektir.

İletişime dikkat edin

Boşanma sürecini anlatırken çocuğun yaşı, duygu durumu ve başa çıkabilme becerisi göz önünde bulundurulmalıdır. 8 yaş öncesi çocuklar, daha somut açıklamalara ihtiyaç duyarken, ergen bir çocukla daha detaylı, soyut süreçler hakkında da konuşulabilir. ‘Biz boşanmaya karar verdik. Artık karı koca/eş değiliz ama daima senin annen ve babanız. Sana olan sevgimizi hiçbir şey değiştiremez’ gibi bir açıklama yapmak uygun olacaktır.

Sakin ve kontrollü olun

Ebeveynlerin konuşurken benzer sürelerde konuşması, konuşmanın dengeli olması, boşanmanın ortak bir karar olduğunun belirtilmesi önemlidir. Böylece çocuk, bir ebeveyninin diğerini terk ettiğini, bu kararın yalnızca bir ebeveyn tarafından verilen haksız bir karar olduğunu düşünmeyecek ve diğer ebeveyni için endişelenmeyecektir. Bu aşamada çocuğun yeni düzene alışması zaten yeterince meşakkatli bir süreçtir. Dolayısıyla bir de ebeveynin yükü ona ağır gelecektir. Ebeveynlerinin sakin ve kontrollü olduğunu gören çocuk, kendi duygu dünyasında durumu normalleştirecektir.

Zamanlamaya özen gösterin

Açıklamanın, çocuğun duygusal, ruhsal ve akademik sürecinin istikrarlı olduğu bir zaman diliminde yapılması tavsiye edilir ama bu istikrar bir türlü sağlanamıyorsa da süreci ertelemeden bir uzman desteği alarak, ebeveynlerin açıklaması önerilir. Ertelemek kaçınmaktır. Çocuk bir şeylerin yolunda gitmediğini kendiliğinden hisseder. Mümkün olan ilk fırsatta bu konuyu konuşmak ve çocuğun zihnindeki belirsizliği, kaosu ve kaygıyı gidermek sağlıklı olacaktır.

Mekanı seçin

Bu tarz zor konular çocuğun kendini güvende hissettiği bir ortamda konuşulabilir. Örneğin; tüm aile üyelerinin ortak kullandığı salon gibi. Eğer çocuk için çok ağır ve travmatik bir an olacağı düşünülüyorsa çocuğun çok sık gitmediği ve ilerde de muhtemelen sıkça gitmeyeceği sessiz ve sakin bir yerde konuşmak tercih edilebilir.

Birlikte açıklayın

Boşanma, anne ve babanın birlikte açıklaması gereken bir süreçtir. Öğretmen, uzman, doktor gibi figürler açıklama kısmına dahil edilmemelidir. Bu konu özel ve mahrem bir konudur. Çocuğun, süreci bire bir durumun muhataplarından öğrenmesi uygundur. Eğer koşullar boşanmayı anne ve babanın birlikte açıklamasına imkan vermiyorsa, ebeveynler en azından ortak bir dil kullanmaya özen göstermelidir.

Sorumluluğu alın

Bu kararın yetişkinlerin verdiği bir karar olduğunu çocuğunuza anlatın. Bu süreçte çocuğu tercih yapmaya zorlamak, onun karar vermesini beklemek olumsuz sonuçlar doğuracaktır. Çocuğun, ebeveynlerinden birisini seçmek zorunda kalması yoğun kaygı uyandıracak bir durumdur.

Öte yandan özellikle küçük çocukların, her şeyin kendileri yüzünden ve kendileri için olduğunu düşündükleri bir algı mekanizmaları vardır. Boşanma sürecinde de çocuk, boşanmayı kendi yaptığı bir davranış neticesinde gerçekleşen bir durum olarak görebilir. Boşanmanın, çocuğun yaptığı herhangi bir şeyden dolayı gerçekleşmediği bilgisi çocuğa mutlaka verilmelidir.

Radikal değişimlerden kaçının

Boşanma sürecinde, aile sisteminde pek çok değişiklik yaşanacaktır. Dolayısıyla mümkün olduğunca diğer süreçlerin aynı devam etmesini sağlamak önemlidir. Bu zaman diliminde okul, bakıcı vs. gibi değişikliklerden kaçınılması önerilir. Eğer değişimler kaçınılmazsa, bu değişimlerin kademeli olması ve eş zamanlı olmaması önemlidir.

Basit, net ve gerçekçi açıklamalarda bulunun

Çocuğa yapılan açıklama, çocuğun yaşıyla paralel olmalıdır. Çocuğun yaşı küçükse somut nedenlerle ve açıklamalarla anlatmak önemlidir. Çocuğun bilmesine gerek olmayan, anne ve babanın mahrem hayatını içeren bilgilerin aktarımından kaçınılmalıdır. Boşanmanın anne ve babanın anlaşamamasından dolayı olduğu anlatılabilir. Zaman zaman çocuklar bu ayrılığı geri dönüşü olan bir süreç gibi hayal edip buna inanmak isterler. ‘Babam ne zaman bizle yaşamaya başlayacak?’ gibi sorulara ‘Biz babanla boşandık, artık birlikte yaşamıyoruz ama sen dilediğin zaman onu arayabilirsin’ gibi yanıtlar verebilirsiniz.

Planları anlatın

Belirsizlik çocukları kaygılandırır. Nerede, kimle yaşayacak, ne sıklıkla diğer ebeveyni görecek gibi temel bilgiler çocuğa anlatılmalıdır. Mümkünse her iki evde de çocuğun odası olmalı ve yeni evindeki odaya çocuğun eşyalar alabilmesine, dekore edebilmesine fırsat verilmelidir. Çocuğa, bundan sonra iki evi olacağı, birlikte yaşadığı ebeveyn dışındaki ebeveyninin evinde de odası olacağı anlatılmalıdır. Eğer çocuğunuz henüz küçükse görsel bir takvim oluşturup, ‘Pembe olan günler annede kaldığın günler, sarı günler babada kaldığın günleri gösteren günler’ gibi somut ve anlaşılır planlama oluşturulabilir.

Öte yandan çocuktan ve eşten uzakta kalacak ebeveynin hayatının da planlandığı bilgisini çocuğa vermek, çocuğun diğer ebeveyni için endişelenme riskini azaltacaktır.

Ebeveynliğe devam edin

Annenin ve babanın artık eş olmayacaklarını ama çocuğun annesi ve babası olmaya daima devam edeceklerini ifade etmek, sürecin kontrol altında olduğunu ve güzel bir hayat kurmak için ellerinden gelen çabayı gösterdiklerini ifade etmek önemlidir.

Öte yandan bu süreçte yaşanan anlaşmazlıklar, sorunlar çocuğun yanında konuşulmamalıdır. Ebeveynlerinin tartışmalarına şahit olan çocuklar travmatize olmakta ve yetişkin yükünü taşımaktadır. Taraflar birbirini suçlamamalıdırlar. Her ne olursa olsun, tarafların çocuklarını iletişim aracı olarak kullanmaması ve çocuk üzerinden birbirlerine mesajlar göndermemeleri çok kritiktir.

Çocuğa büyük yükler ve roller vermekten kaçının

Özellikle annesiyle kalacak çocuklara ‘Sen artık evin erkeğisin’, ‘Annene sahip çıkmalısın’, ‘Annene destek olmalısın’, ‘Onu yalnız bırakmamalısın’ gibi çocuğun üstüne yaşından ve kaldırabileceğinden büyük roller, sorumluluklar ve yükler vermekten kaçınmak önemlidir.

Diğer aile üyelerinin desteğini alın

Boşanma sürecinde akrabalar, okul idaresi ve öğretmenler gibi sosyal destek kanallarını bilgilendirmek, desteklerini almak etkili olacaktır. Özellikle akrabaların, çocuk yanlarındayken diğer ebeveyn ve ailesiyle ilgili olumsuz konuşmalardan kaçınması kritiktir.

Çocuğunuzun duygularını ve yaşadıklarını konuşun

Boşanma sürecinde çocuğun yaşadıklarını, duygularını konuşabileceği güvenli bir ortam sunmak önemlidir. Siz de ebeveyn olarak kendi duygularınızı limitli de olsa çocuğunuzla paylaşabilirsiniz. Yaşadığınız duyguları, çok dramatik olmadan çocuğunuzla paylaşabilirsiniz. Bu süreçte üzgün olmanız ve bunu yansıtmanız son derece normal. Fakat çocuğun, ebeveynin duygularını ‘ebeveynin pişmanlığı’ veya ‘barışma arzusu’ olarak algılamaması önemlidir. Bu gibi durumlarda değişime ve yeni hayata alışmanın biraz zaman alabildiğini aktarabilirsiniz. Bu süreçte çocuğun yanında, diğer insanlarla sürekli boşanma hakkında konuşmak olumsuz bir etkiye neden olacaktır. Çocuk için ebeveynin her zaman koruyucu ve kapsayıcı bir rolde kalması önemlidir. Çocuğun aynı anda hem kendi, hem ebeveynin yükünü taşıyamayacağı unutulmamalıdır.

Sorulara hazırlıklı olun

Çocuğunuz, bu süreci anlamak ve üstesinden gelmek için sıkça soru sorabilir, hatta aynı soruyu defalarca tekrarlayabilir. Soruları hassasiyetle karşılamak, sorulara mümkün olduğunca samimi ve net yanıtlar vermek önemlidir. Arzu ettiği zaman size soru yöneltebileceği bilgisini çocukla paylaşmak etkilidir.

Rutinden ve aynı devam eden süreçlerden bahsedin

Hayatınızda nelerin değişeceğine odaklanmaktan çok nelerin aynı kalacağından bahsedin. Günlük hayatının önceki gibi düzenli şekilde devam edeceğini bilmek, çocuğun kendini iyi ve güvende hissetmesine imkan sağlayacak, gelecekle ilgili kaygılarını azaltacaktır.

Birlikte vakit geçirin

Özellikle alışma ve uyum sürecinde çocuğunuzla, çocuğunuzun arkadaşlarıyla program yapmak aranızdaki bağı, duygu paylaşımını pekiştirecektir.

Sevginin öneminin altını çizin

Özellikle böyle hassas bir dönemde, fırsat bulunan her ortamda çocuğunuzun sizin için ne kadar kıymetli olduğunu ifade etmeye çalışın. Mümkün olduğunca fiziksel temasta bulunun. Sarılın, dokunun, öpün, koklayın. Tensel temasın iyileştirici etkisine inanın!

Konuyla ilgili öykü ve kitaplardan faydalanın

Özellikle küçük yaştaki çocuklara süreci anlatmak, diğer çocukların ve ailelerin de benzer süreçleri yaşadığını aktarabilmek adına konuyla ilgili öykü ve çizim kitaplarından faydalanabilirsiniz. (Örneğin; Marge Eaton Heegard’ın ‘Annem ve Babam boşanıyor’ kitabı)

Diğer insanlardan örnek verin

Çevrenizde boşanma sürecini iyi yöneten tanıdıklarınız varsa bu süreci çok detaylandırmadan, tanıdıklarınızdan örnek vererek açıklayabilirsiniz.

Özel günlere önem gösterin

Çocuğunuzla ilgili her özel günde, mümkün olduğunca ebeveynleri olarak birlikte olmak önemlidir. Doğum günleri, mezuniyetler, yıl sonu müsamereleri gibi özel günlerdeki birliktelikler, çocuğa ebeveynlerinin daima kendilerini desteklediği mesajını verecektir.

Sözünüzü tutun

Çocuğa verilen her türlü buluşma, program yapma sözünü tutmak önemlidir. Son dakika iptal edilen programlar çocukların ciddi bir hayal kırıklığı yaşamasına sebebiyet vermekte ve pek çok kez de değersiz hissetmelerine neden olmaktadır.

Zaman tanıyın

Tüm süreci algılamak, anlamak ve üstesinden gelmek hem sizin hem de çocuğunuz için biraz zaman alabilir. Kendinize ve çocuğunuza zaman tanıyın.

Duygusal tepkilere hazırlıklı olun

Çocuklar, böyle değişim süreçlerinde bebeksileşme/ gerileme, korku, kaygı, altına kaçırma, uyku ve iştahta değişim gibi pek çok duygusal süreçlerden geçebilir. Ebeveyn olarak bu süreçlere hazırlıklı olmak ve uzman desteği almak çok önemlidir.

Sağlıklı boşanma süreci yaşamak, bu süreçle sağlıklı başa çıkabilmek, hukuksal ve psikolojik yardım almak adına uzman desteği alınması önerilir.

Kaynak:

Annem ve babam boşanıyor – Marge Eaton Heegard

Önce Çocuklar Boşanma Sürecini Çocuklar İçin Kolaylaştıran Ebeveynlik Uygulamaları – Joanne Pedro Carroll

What About the Kids?: Raising Your Children Before, During and After Divorce- Judith S. Wallerstein.