Ayurveda diyeti: Hangi dosha, nasıl beslenmeli?

Ayurveda, bedeninizle zihniniz arasındaki dengeyi sağlamaya odaklanmış bütüncül bir ilaç türüdür. Ayurveda’ya göre, beş element evreni -vayu (hava),  jala (su), akash (uzay), teja (ateş) ve prithvi’yi (toprak) oluşturur. Bu elementlerin, vücudunuzda dolaşan enerji türleri olarak tanımlanan üç farklı doshas oluşturduğuna inanılmaktadır. Her dosha spesifik fizyolojik fonksiyonlardan sorumludur. Örneğin, pitta dosha açlığı, susuzluğu ve vücut sıcaklığını kontrol eder. Bu arada, vata dosha elektrolit dengesini ve hareketini korurken, kapha dosha eklem fonksiyonunu artırır. Ayurveda diyeti, Ayurveda’nın bir bileşenidir ve binlerce yıldır uygulanmaktadır. Baskın dosha’nızı belirlemeye ve her üç dosha arasında dengeyi sağlamak için belirli yiyecekleri yemeye dayanmaktadır.

Ayurveda diyeti nasıl çalışır?

Ayurveda diyeti, dosha veya vücut tipinize göre ne zaman, nasıl ve ne yemeniz gerektiğine dair kılavuz ilkeler belirleyen bir tür beslenme planıdır.

Aşağıda, hangi türün size en uygun olduğunu belirlemenize yardımcı olacak, her dosha için bazı temel özellikler verilmiştir:

• Pitta (ateş + su): Akıllı, çalışkan ve kararlı. Bu dosha genellikle orta fiziksel bir yapıya sahip olup, öfke ve hazımsızlık, kalp hastalığı veya yüksek tansiyon gibi durumlardan muzdarip olabilir.
• Vata (hava + uzay): Yaratıcı, enerjik ve canlı. Bu dosha kullanan insanlar genellikle zayıftır ve dengesiz olduğunda sindirim sorunları, yorgunluk veya endişe ile mücadele edebilirler.
• Kapha (toprak + su): Doğal olarak sakin, topraklanmış ve sadık. Kapha dosha olanlar genellikle daha sert bir çerçeveye sahiptir ve kilo alımı, astım, depresyon veya diyabet sorunları olabilir.

Bu diyete göre, doshanız iç dengeyi sağlamak için hangi yiyecekleri yemeniz gerektiğini belirler. Örneğin, pitta dosha,enerji veren besinlere odaklanır ve baharatları, kuruyemişleri ve tohumları sınırlandırır. Bu arada, vata dosha, kurutulmuş meyveler, acı otlar ve çiğ sebzeleri kısıtlarken sıcak, nemli ve öğütülmüş yiyecekleri tercih eder. Son olarak, kapha dosha meyve, sebzeler ve baklagiller tüketerek, fındık, tohum ve yağ gibi ağır yiyecekleri sınırlar. Kırmızı et, yapay tatlandırıcılar ve işlenmiş bileşenler üç doshanın tümü için sınırlıdır. Bunun yerine, Ayurveda diyeti sağlıklı bütün yiyecekleri yemeyi teşvik eder.

Sağlıklı yiyeceklere teşvik eder

Ayurveda diyetinin her dosha için özel kuralları olsa da, bir bütün olarak diyet meyve, sebze, tahıl ve baklagiller gibi tüm yiyecekleri yemeyi teşvik eder. Bu, birçok temel besin maddesi bakımından zengin olduğu için sağlığınıza çok faydalı olabilir.
Diyet aynı zamanda çoğu kez lif ve önemli vitamin ve minerallerden yoksun olan işlenmiş gıdaları da en aza indirir. Araştırmalar, yüksek miktarlarda işlenmiş gıda yemenin kalp hastalığı, kanser ve hatta ölüm riski ile ilişkili olabileceğini göstermektedir. Bu nedenle, Ayurveda diyeti kronik hastalıklara karşı korunmaya yardımcı olabilir ve daha iyi sağlığı teşvik edebilir. Ancak kesin konuşmak için, daha fazla çalışmaya ihtiyaç var.

Kilo kaybını teşvik edebilir

Ayurveda diyeti, besin açısından zengin tüm yiyecekleri vurguladığından, kilo kaybını artırabilir. Ayurveda diyeti ve kilo kaybı üzerine sınırlı araştırma olsa da, bazı çalışmalar bunun bu konuda etkili olabileceğini göstermiştir.

Örneğin, pitta veya kapha doshalı 200 kişi ile yapılan bir araştırma, Ayurveda diyetinin üç ay boyunca uygulanmasının, önemli kilo kaybına yol açtığını göstermiştir. 

Bir başka küçük çalışma da, diyet değişiklikleri ve yoga sınıflarını içeren Ayurveda merkezli bir yaşam tarzı modifikasyon programının ardından (9 ay boyunca), insanların ortalama 13 kilo kilo verdiğini gösterdi. Bununla birlikte, genel popülasyonda Ayurvedik diyetin kilo vermedeki etkinliğini değerlendirmek için yüksek kaliteli çalışmalara ihtiyaç vardır.

Farkındalığı artırır

Hangi yemekleri yediğinize ek olarak, farkındalık Ayurveda diyetinin önemli bir parçası. Farkındalık, şu andaki hislerinize yakından dikkat etmeyi içeren bir uygulamadır.

Özellikle dikkatli yeme, yemeğinizin tadına, dokusuna ve kokusuna odaklanmak için yemekler sırasındaki dikkat dağılmalarını en aza indirmeyi vurgular.

10 kişiden oluşan küçük bir çalışmaya göre, dikkatli yeme uygulaması vücut ağırlığını, depresyonu, stresi ve kontrolsüz yemeyi azaltmıştır. Dikkatli ve farkındalıklı yeme ile kişi, kendi kendini kontrol altına alabilir ve yiyeceklerle sağlıklı bir ilişki kurabilir.

Kafa karıştırıcı olabilir

Ayurveda diyeti ile ilgili ana konulardan biri, kafa karıştırıcı ve takip etmesi zor bir diyet olabilmesi. Sadece her dosha için özel yemek listeleri yok, aynı zamanda takip edilecek ek kurallar da var. Örneğin, hangi yiyecekleri yemelisiniz? Bununla da kalmıyor; kaçınmanız gereken besinler mevsime bağlı olarak yıl boyunca değişmeli. Ayrıca ne zaman, ne sıklıkta ve ne kadar yemeniz gerektiğine dair de önerileri vardır, bunlar zor olabilir – özellikle diyete yeni başlayanlar için.

Aşırı derecede kısıtlayıcı olabilir

Ayurveda diyetinde, bazı yiyecekleri dozunuza bağlı olarak yemeniz veya bunlardan kaçınmanız önerilir. Bu, sağlıklı, bütün yiyecekleri veya spesifik doshaları daha da kötüleştirdiği düşünülen tüm yiyecek gruplarını kesmek anlamına gelebilir. Kırmızı et ya da işlenmiş gıdalar gibi içerikler de dışarıda bırakılır ve bu durum mevcut diyetinizde önemli değişiklikler yapmanızı gerektirebilir. Bu aşırı kısıtlayıcı olabilir ve diyete uzun süre bağlı kalmayı zorlaştırabilir.

Genellikle özneldir

Ayurveda diyeti ile ilgili bir başka konu da öznel olmasıdır. Diyet, bir dizi fiziksel ve zihinsel özelliğe dayanan baskın dosha belirleme etrafında toplanır. Süreci kolaylaştırmak için pek çok kılavuz ve çevrimiçi sınav mevcut olsa da, dosha’nızı bulmak zordur. Diyet önerileri her dosha için uyarlandığı için yanlış dosha seçimi, sonuçları olumsuz yönde etkileyebilir.

Ayrıca, şu anda hiçbir kanıt dosha kavramını ya da kişiliğinizin hangi yiyecekleri yemeniz gerektiğini belirlediği iddiasını desteklememektedir.Bu nedenle, dosha’nızı doğru bir şekilde belirlemenize rağmen, diyetin ne kadar yararlı olduğu net değildir.

Yemek yemek

Ayurveda’da, yiyecekler fiziksel niteliklerine ve vücudunuzu etkileme şekline göre kategorize edilir. Bu, hangi bileşenlerin farklı doshalar için en iyi sonucu verdiğini belirlemeye yardımcı olur.

Spesifik doshalarınıza göre yemeniz gereken yiyeceklerden bazıları aşağıdadır.

Pitta 

• Protein: Küçük miktarlarda kümes hayvanları, yumurta akı, tofu
• Süt ürünleri: Süt, ghee, tereyağı
• Meyveler: Portakal, armut, ananas, muz, kavun ve mango gibi tatlı, tamamen olgun meyveler
• Sebzeler: Lahana, karnabahar, kereviz, salatalık, kabak, yapraklı yeşillik, tatlı patates, havuç, kabak ve Brüksel lahanası dahil tatlı ve acı sebzeler
• Baklagiller: Nohut, mercimek, maş fasulyesi, lima fasulyesi, siyah fasulye, barbunya fasulyesi
• Tahıllar: Arpa, yulaf, basmati pirinci, buğday
• Fındık ve tohumlar: Az miktarda kabak çekirdeği, keten tohumu, ayçiçeği tohumu, Hindistan cevizi
• Otlar ve baharatlar: Az miktarda karabiber, kimyon, tarçın, kişniş, dereotu, zerdeçal

Vata

• Protein: Küçük miktarlarda kümes hayvanları, deniz ürünleri, tofu
• Süt ürünleri: Süt, tereyağı, yoğurt, peynir, ghee
• Meyveler: Muz, yaban mersini, çilek, greyfurt, mango, şeftali ve erik gibi tamamen olgun, tatlı ve ağır meyveler
• Sebzeler: Pancar, tatlı patates, soğan, turp, şalgam, havuç ve yeşil fasulye gibi pişmiş sebzeler
• Baklagiller: Nohut, mercimek, maş fasulyesi
• Tahıllar: Pişmiş yulaf, pişmiş pirinç
• Fındık ve tohumlar: Badem, ceviz, Antep fıstığı, chia tohumu, keten tohumu ve ayçiçeği tohumu 
• Otlar ve baharatlar: Kakule, zencefil, kimyon, fesleğen, karanfil, kekik, kekik, karabiber

Kapha

• Protein: Az miktarda kümes hayvanı, deniz ürünleri, yumurta akı
• Süt ürünleri: Yağsız süt, keçi sütü, soya sütü
• Meyveler: Elma, yaban mersini, armut, nar, kiraz ve kuru üzüm, incir ve kuru erik gibi kuru meyveler
• Sebzeler: Kuşkonmaz, yeşil yaprak, soğan, patates, mantar, turp, bamya
• Baklagiller: Kuru fasulye, nohut, mercimek ve lacivert fasulye dahil
• Tahıllar: Yulaf, çavdar, karabuğday, arpa, mısır, darı
• Fındık ve tohumlar: Az miktarda kabak çekirdeği, ayçiçeği tohumu, keten tohumu
• Otlar ve baharatlar: Kimyon, karabiber, zerdeçal, zencefil, tarçın, fesleğen, kekik ve kekik dahil

Kaçınılması gereken yiyeceklere gelirsek… İşte, dozunuza bağlı olarak sınırlandırmanız veya kaçınmanız gereken yiyeceklerden bazıları.

Pitta

• Proteinler: Kırmızı et, deniz ürünleri, yumurta sarısı
• Süt ürünleri: Ekşi krema, peynir, ayran
• Meyveler: Üzüm, kayısı, papaya, greyfurt ve vişne gibi ekşi veya olgunlaşmamış meyveler
• Sebzeler: Kırmızı biber, pancar, domates, soğan, patlıcan
• Tahıllar: Kahverengi pirinç, darı, mısır, çavdar
• Fındık ve tohumlar: Badem, kaju fıstığı, yer fıstığı, çam fıstığı, Antep fıstığı, ceviz, susam
• Otlar ve baharatlar: Yukarıdaki listede bulunmayan baharatlar

Vata

• Proteinler: Kırmızı et
• Meyveler: Kuru, olgunlaşmamış veya kuru üzüm, kızılcık, nar ve armut gibi hafif meyveler
• Sebzeler: Herhangi bir çiğ sebzenin yanı sıra pişmiş brokoli, lahana, karnabahar, mantar, patates ve domates
• Baklagiller: Siyah fasulye, barbunya fasulyesi ve lacivert fasulye gibi fasulye
• Tahıllar: Karabuğday, arpa, çavdar, buğday, mısır, kinoa, darı
• Otlar ve baharatlar: Maydanoz, kekik ve kişniş tohumu gibi acı veya ekşi otlar

Kapha

• Proteinler: Kırmızı et, karides, yumurta sarısı
• Meyveler: Muz, Hindistan cevizi, mango, taze incir
• Sebzeler: Tatlı patates, domates, kabak, salatalık
• Baklagiller: Soya fasulyesi, barbunya fasulyesi, miso
• Tahıllar: Pirinç, buğday, pişmiş mısır gevreği
• Fındık ve tohumlar: Kaju fıstığı, ceviz, çam fıstığı, Brezilya fıstığı, susam, ceviz

Fotoğraflar: Yoga Journal, thebetterindia.com

İlginizi çekebilir: Endomorf vücut tipine sahipseniz nasıl beslenmelisiniz?