Pek çok ebeveyn çocuklarına tuvalet eğitimini ne zaman vermeleri gerektiği konusunda kararsızlık yaşar. Bu eğitim hem çocuk hem de ebeveynler için önemli bir adımdır. Tuvalet eğitimi konusunda hazır oluş durumu, zamanlama, planlama, ebeveyn tutumları oldukça önemlidir.

Ne Zaman?

Tuvalet eğitimi, 18- 36 ay arasında verilmesi uygun olan bir süreçtir. Çocukların 18- 36 ay dönemlerinde bağırsak ve mesane kas kontrol becerilerini kazandıkları görülmektedir. Bu süreçte çocuklarda ihtiyaçlarını ve isteklerini dile getirebilme, bedeninin işlevselliğini keşfetme, öz bakım becerilerinde gelişme meydana gelir. Her çocuğun gelişimsel süreci, mizaç özellikleri birbirinden farklıdır. Dolayısıyla çocuğunuzun hazır oluşluğuna uygun bir zamanda tuvalet eğitimine başlamak önemlidir.

Daha erken veya geç başlamak, beraberinde sorunlar oluşmasına sebebiyet verecektir. Zira eğitime erken başlandığında çocuk henüz hazır olmadığı bir beceriyle sınanmış olacak ve kendisini yetersiz, beceriksiz ve başarısız hissedecektir. Sürecin geciktirilmesi de sosyal hayatta çocuğun zorluklar yaşamasına neden olacaktır. Çocuğun uzun süre bezleniyor olması ebeveynine bağımlı olduğu mesajını verecek, çocuğun bağımsızlaşmasına ve bireyselleşmesine engel olacaktır. Öte yandan hareketlerini, öğrenmesini ve sosyal ilişkilerini kısıtlayacaktır. 3 yaş toplumsallaşma ve anaokuluna başlama dönemidir. Bu süreçte bezli olmak çocuğun kendisini geri çekmesine ve negatif kognisyonlar geliştirmesine sebebiyet verecektir.

Tuvalet eğitimin tamamlanma süreci her çocukta farklılık göstermektedir. Kimi çocuk 1- 2 haftada bu süreci tamamlayabilirken, kimi çocuğun birkaç aya ihtiyacı olabilmektedir.

Çocuğum hazır mı?

Eğer çocuğunuz; yönerge alıp, uygulayabiliyorsa, yürüyebiliyorsa, kendisini sözcüklerle ifade edebiliyorsa, isteklerini dile getirebiliyorsa, temel öz bakım becerilerini (üstünü çıkarmak, elini yıkamak gibi) yerine getiriyorsa, birkaç saat kuru kalabiliyorsa, tuvaletini yaptığı zamanlama konusunda bir rutini oluşmaya başladıysa, tuvaletini tutabilmesine imkan sağlayacak kas gelişimi oluştuysa, tuvaletle ilgili temel terimleri biliyorsa, bezinden ve ıslaklığından rahatsızlık duyuyorsa, bezi kirlendiğinde sizi bilgilendiriyorsa, tuvalete oturabiliyorsa, tuvaletle ilgili bir korkusu yoksa tuvalet eğitimine başlamak için hazır olduğu düşünülebilir.

Ne zaman uygun değil?

Eğer yukarıda aktarılan belirtileri görülmüyorsa, çocuğunuz zıtlaşma dönemindeyse, kabızlık veya herhangi bir sağlık sorunu mevcutsa, rutin dışı önemli hayat olayları mevcutsa, yeni başlangıçlar yaşanıyorsa (okula başlama, dadının ayrılması, anne baba boşanması gibi), tuvalet eğitimi verecek kişinin hazır olmaması veya yoğunluğu, eğitimi pek çok kişinin aynı anda verecek olması durumları söz konusuysa, süreç için sağlıklı koşulların oluşmadığı anlamına gelir.

Tuvalet eğitimi nasıl verilir?

Hazırlık

Tuvalet eğitimi konusunda en önemli konu hazır oluşluktur. Hem eğitimi verecek olan kişinin hem de çocuğun hazır olması, sürecin sağlıklı ilerlemesine imkan sağlayacaktır. Çocuğunuzun ve sizin hazır oluşluğunuzu ölçtükten sonra sürece adım adım başlayabilirsiniz.

İletişim dili

Bu eğitim esnasında kullanacağınız sözcükleri gözden geçirebilirsiniz. Tuvalet, kaka, çiş, lazımlık, evet, hayır gibi kelimeleri çocuğun anlaması ve telaffuz edebiliyor olması önemlidir.

Çocuğunuzu bilgilendirin

Tuvalet eğitimine başlayacağınızı çocukla paylaşın. ’15 bezin kaldı, bu bezler bittiğinde artık tuvaleti kullanmaya başlayabilirsin’ gibi cümleler kurabilirsiniz.

Deneme yapın

Tuvalet için çocuğa uygun bir aparat veya lazımlık alabilirsiniz. Bu seçim sürecinde alışverişe çocuğunuzla birlikte çıkıp, seçenekler arasından onun karar vermesine imkan sağlayabilirsiniz. Lazımlığı sevecen kılmak olumlu olacaktır. Bu süreçte çocuğu lazımlığa alıştırmak önemlidir.

Beraber seçin

Bu süreçte çocuğunuzla birlikte alışverişe çıkıp yeni iç çamaşırlarını, lazımlığını, sabunları, etiketleri birlikte seçmek çocuğunuzu heyecanlandıracak ve motive edecektir.

Cesaretlendirin

Bu süreçte tuvaleti geldiğini veya yaptığını size bildirmesi için çocuğunuzu cesaretlendirebilirsiniz. Sizi bilgilendirdiğinde onu takdir edebilirsiniz.

Mekan sınırlaması getirin

Eğer lazımlığı tuvalet dışındaki yerlerde kullanıyorsanız, mekanı kısıtlayıp tek bir yerde kullanmaya yönlendirebilirsiniz. En uygun olanı lazımlığı ilk fırsatta tuvalete yerleştirmek olacaktır.

Sinyalleri okuyun

Çocuklar tuvaletleri geldiğinde sallanma, ıkınma, yüzlerini kasma gibi tuvaletleri geldiğini belirten davranışlarda bulunurlar. Bu davranışları fark edip, çocuğunuzu tuvalete yönlendirmek etkili olacaktır.

Yönlendirin

Belli aralıklarla çocuğunuzu tuvalete yönlendirin. Tuvalete veya lazımlığa oturması için çocuğunuzu teşvik edin.

Oyuna devam etmesini sağlayın

Pek çok çocuk oyun oynarken tuvaletini kaçırır. Bu hem oyuna daldıkları için, hem de tuvalete giderlerse oyuncaklarının başkası tarafından alınabileceği veya oyun saatinin biteceği endişesindendir. Özellikle eğitim sürecinde çocuğunuz oyun oynarken onu tuvalete yönlendirdiğinizde; ‘Merak etme, oyuncakların burada, geldiğinde kaldığın yerden devam edeceksin.’ gibi cümlelerle onun endişesinin azalmasını sağlayabilirsiniz.

Övgünün gücünü kullanın

Çocuklar için en büyük ödül ve motivasyon aileleri tarafından takdir edilmektir. Aşırıya kaçmadan, fırsat buldukça çocuğunuzu takdir etmek önemlidir. Takdir, davranışın pekişmesine imkan sağlayacaktır.

İlgili yazı: Çocuğunuzu “utandırmadan” büyütme sanatı

Kazalara hazırlıklı olun

Nasıl ki yürümeyi öğrenirken emekleme evresinden geçilir, çocuklar düşer kalkar ve ancak bunlar neticesinde yürümeyi öğrenirlerse, benzer bir süreç tuvalet alışkanlığı için de geçerlidir. Sabırlı ve anlayışı olmak bu süreçte oldukça önemlidir. Çocuğa da bu süreci somut örneklerle anlatmak önemlidir.

Cezadan kaçının

Başarısızlıkta ceza vermekten, çocuğu rencide etmekten, onunla dalga geçmekten kesinlikle kaçınmak gereklidir. Bu davranışlar tuvalet eğitimi konusunda hiçbir işe yaramayacağı gibi çocuğun travmatik deneyimler yaşamasına sebebiyet verecektir.

Kitap okuyun

Tuvalet eğitimi konusunda hikaye kitapları okumanız, çocuğun sürecin ne denli normal olduğunu anlamasına imkan sağlayacaktır. (Örneğin; Kızımın Tuvalet Kitabı , Oğlumun Tuvalet Kitabı, Ejderhalar da Tuvalete Gider Mi?, Teo’nun Kaka Kitabı gibi.)

Hızlı olun

Çocuklar tuvaletlerini uzun bir süre tutamazlar. Dolayısıyla tuvaletinin geldiğini fark ettiğinizde veya size söylediği anda vakit kaybetmeden tuvalete yönlendirmeniz önemlidir.

Görselleştirin

Tuvalet esnasında yapılacakların görsel resimlerini adım adım tuvaletinizde görünen bir yere asabilirsiniz. (Altını çıkartma, oturma, sifonu çekme, giyinme, el yıkama resimleri gibi.)

Giydiklerini belirleyin

Tuvalet eğitimi esnasında çocuğun giyerken ve soyunurken rahat edebileceği kıyafetler seçmek önemli olacaktır.

Tuvaleti gözden geçirin

Tuvaletin ışığı, kokusu, ısısı çocuk için önemlidir. Çocuktan gelen geri bildirimler neticesinde tuvaleti daha sevecen ve çocuk dostu bir hale getirmeyi deneyebilirsiniz. Bu düzenlemeleri çocuğunuzla birlikte yapmak çok daha olumlu sonuçlar doğmasına imkan sağlayacaktır. Kimi zaman sifon sesi çocuklara ürkütücü gelebilmektedir. Çocuğun tuvaleti yakından tanımasına imkan sağlamak, sifonla oynamasına izin vermek bu süreçte etkili olacaktır.

Aynı anda yapın

Hem çiş hem kaka, hem gündüz hem gece tuvalet eğitimini aynı anda vermek önemlidir.

Tutarlı ve istikrarlı olun

Eğer eğitime başladıysanız istisnaların sizin önünüzü kesmesine müsaade etmeyin. Örneğin; tuvalet eğitimine başladığınız zaman diliminde alışveriş merkezine gitme programınızdan dolayı çocuğunuza bez bağlamayın. Bu süreçte her koşulda verilen kararın arkasında olmak, istikrarlı ve tutarlı olmak önemlidir. Her ne kadar süreç bakım verenler için meşakkatlı olsa da, davranışın oturması istikrarı gerektirmektedir. Tuvalet eğitimi verilmeye başlanıldığı andan itibaren bez artık kullanılmamalıdır.

Ritüeller yapın

Pek çok çocuk, bezini çok kıymetli bir nesne olarak görür. Bezle vedalaşmak çocuğun hayatında bir dönemin kapandığını yansıtır. Dolayısıyla bu önemli süreci temsil eden bir vedalaşma seremonisi yapılabilir. (Örneğin; bez pastalı bir parti, bezi ihtiyacı olan çocuklara postalama gibi.)

Yedek önlemler alın

Eğitim esnasında yedek iç çamaşırı, eğitim tuvaletleri, yatak koruyucular temin etmek önemlidir.

Gece kontrol edin

Eğitim esnasında ilk zamanlarda gece birkaç saat aralıklarla uyanmak ve çocuğunuzu düzenli tuvalete kaldırmak, alışkanlığı ve kas kontrolünü destekleyecektir.

Okulu bilgilendirin

Eğer çocuğunuz okula gidiyorsa, mutlaka çocuğunuzun sınıf ve rehber öğretmenini süreçle ilgili bilgilendirmek, evdeki süreci aktarmak ve okuldaki süreçle ilgili geri bildirim almak gerekecektir.

Sıvı tüketiminizi azaltın

Tuvalet eğitimi sürecinde yatmadan önce tüketilen gıdalar ve sıvıların miktarını azaltmak, kaçırmaları önlemek adına faydalı olacaktır.

Sürecin doğallığını anımsayın

Eğitim sürecini kaygı ve endişe verici bir durum olarak görmektense bunu gelişimin doğal bir aşaması olduğunu kendinize anımsatmak önemlidir. Tuvalet eğitimini aile sistemindeki bir sorun gibi görmemek ve çocuğa doğal bir süreç gibi yansıtmak işleri kolaylaştıracaktır.

Tuvalet konusunda yaşanan sorunlar çocuğun genel başarısı ya da başarısızlığı olarak görülmemelidir.

Ara verin

Eğer tüm girişimlere ve çabalara rağmen çocuğun eğitim konusunda direnci mevcutsa bir süre bu konuyu rafa kaldırmak gerekecektir. Çocuğun hazır olduğu bir zaman dilimini beklemek etkili olacaktır.

Uzman desteği alın

Bu süreci doğal karşılamak, hazırlıklı ve planlı olmak, zamanlamaya dikkat etmek oldukça önemlidir. Eğer çocuğunuzun ve sizin bu konuda zorlandığı alanlar mevcutsa, kazanılmış becerilerde gerileme yaşanıyorsa uzman desteği almanız tavsiye edilir.