21. yüzyıl bencillik çağı mı: Tüketim toplumu ve egoizm arasındaki ilişki

Sizce içinde bulunduğumuz yüzyıl, insanları bencil olmaya iten bir yüzyıl mı? Seyrettiğimiz diziler, filmler ve sosyal medya bizi olduğumuzdan daha da bencil insanlar haline mi dönüştürüyor? Biz modern dünya insanları kendimize fazla odaklandığımız hayatlar mı yaşıyoruz? Eriyen buzullar ne kadar umurumuzda? Peki ya günden güne yok olan Amazon ormanları? Ya da Afrika gibi COVID-19 aşılarına yeterince erişimi olmayan yerler ne kadar gündemimizde?

Bencillik, kişisel çıkara odaklanan kişinin, başkalarını görmezden gelerek kendi çıkarlarını her zaman ve her durumda ön planda tuttuğu bir davranış biçimidir (Cullen, Parboteeah ve Victor 2003; CullenR Victor ve Bronson 1993; Akt. Kıral ve Çelik, 2019). Bencillik tarih boyunca birçok filozof ve psikoloğun farklı şekillerde açıklamaya çalıştığı son derece karmaşık bir kavramdır. Kimi filozof bencilliği kötü bir şey gibi algılamış, Ayn Rand gibi bazı filozoflarsa bencilliğe farklı bir bakış açısıyla yaklaşmışlardır. Yirminci yüzyılın önde gelen filozoflarından Rand, Bencilliğin Erdemi isimli kitabında, bencilliği “insanın kendi ihtiyaçlarıyla ilgilenmesi” olarak tanımlar. Rand’a göre kendi çıkarını düşünmek ahlaki bir varoluşun temelidir.

Egoizm türlerinden biri olan psikolojik egoizm, her eylemin kökeninde bencillik olduğunu ve özgecil görünen eylemlerin bile benmerkezci bir motivasyona bağlı olduğunu ileri sürer (Sober, 1989: 129). Yani psikolojik egoizme göre bizim birine yardım etmemizin asıl nedeni, yardım etme eylemi sonucu kendimizi iyi hissedecek olmamızdır. Psikolojik egoizm tartışmalı bir kavramdır. İnsanın tabiatı gereği bencil olduğu fikrine katılmayan düşünürler de mevcuttur.

Gerek reklamlar gerek sosyal medya başta olmak üzere içinde yaşadığımız tüketim toplumu bize sürekli kendi hazzımıza odaklandığımız bir yaşam tarzı empoze etmeye çalışıyor. Bir insanın sadece ve sadece kendi hazzına odaklandığı bu yaşam tarzında bencillik ön plandadır. Hedonizm ve bencillik kavramına göre şekil alan sanayileşme sonucu ortaya çıkan modernleşme, yalnız kendisini düşünen, bencil ve gittikçe yalnızlaşan insan tipini yaratmaktadır (Bulunmaz, 2013, Akt. Kıral ve Çelik, 2019). Bizler duygularımız da dahil olmak üzere her şeyi çok çabuk tüketiyoruz artık. Tüm hayatımızı son derece hızlı bir şekilde yaşıyoruz. Tüm bu faktörler bir araya gelip bizi kendimizden başka kimseye içtenlikle önem vermediğimiz bir hale getirebilir. Bencilliğin insanlar arasında yarattığı güvensiz bağlar, empati eksikliği ve fedakarlıkta bulunmada azalma, toplumsal yapıya büyük ölçüde zarar vermektedir (Gilbert, 2018, Akt.Yılmaz, 2018).

İstek ve ihtiyaçlarımızın farkında olmamız, onları karşılamak için eylemlerde bulunmamız oldukça doğal bir davranıştır. Tüm canlı türlerinde ortak olarak görülen bu durum “rasyonel bencillik” kavramı olarak adlandırılmıştır (Locke, 1988). Ancak artık hepimizin hayatının bir parçası olan sosyal medyaya baktığımızda, bize sürekli tüketim toplumunun haz kültürünün pompalandığını görüyoruz. Herkes fit, herkes güzel yemekler yiyor, güzel kıyafetler giyiyor. Bu görselleri gördükçe aynılarını istiyoruz ve ister istemez odak noktasına kendimizi koyduğumuz hayatlar yaşamaya başlıyoruz.

Tabii ki güzel hayatlar yaşayalım ama bunu yaparken enerjimizin bir kısmını dünyayı daha güzel bir yer haline getirmek için harcayalım. Rasyonel bir şekilde bencil olalım ama kendi çıkarlarımızı her daim başkalarının çıkarlarından üstün görmeyelim. “Amazon ormanları yaşadığım yerden çok uzak” deyip dünyada olan bitene kulak tıkamayalım. Aşıya ulaşamayan ülkeleri görmezden gelmeyelim. Hepimizin ekosistemin bir parçası olduğunun farkına varalım. Mutluluk kaynaklarımızdan biri varlığımızla dünya üzerindeki diğer canlılara iyi gelebilme ihtimalimiz olsun. Hepimize eylemlerimizle diğer insanların, canlıların hayatına değer kattığımız günler diliyorum.

2021 yılını “Kendini Sevme ve Hayatı Güzelleştirme Yılı” ilan ettim. Her hafta @ranakutvan kullanıcı isimli Instagram hesabımdan bu konuyla ilgili psikoloji ödevleri paylaşıyorum. Hadi hep beraber kendimizi sevmeye ve dünyayı güzelleştirmeye. Bu arada sizlere bir eğitim haberim var. Zoom üzerinden birebir görüşmeler şeklinde ilerleyen üç haftalık “Öz Sevgi” eğitimimle ilgileniyorsanız bilgi için rsolaker@gmail adresine yazabilirsiniz.

Bu yazının tüm hakları Rana Kutvan’a ve Uplifers’a aittir. İzinsiz ve uygun şekilde referans verilmeksizin kopyalanması, çoğaltılması ve başka mecralarda paylaşılması kesinlikle yasaktır.

Kaynaklar:
Cullen, J. B., Parboteeah, P, K. and Victor, B. (2003). The Effects of Ethical Climates on Organisational Commitment: A Two-Study Analysis, Journal of Business Ethics, 46 (2), 127–141.
Cullen, J. B., Victor, B. and Bronson, J. W. (1993). The Ethical Climate Questionnaire: on Assessment of its Development and Validity, Psychological Reports, Vol 73(2), 667-674.
Ç. Çelik, N., Kıral, B. (2019). Eğitimde Bencillik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Social Sciences Research Journal, 8 (3), 156-168.
Gilbert, O. M. (2018). Altruism or association? Proceedings of the National Academy of Scien- ces: 201802181; DOI: 10.1073/pnas.1802181115
Locke, E. A. (1988). The virtue of selfishness. American Psychologist, 43(6), 481. http://dx.doi.org/10.1037/0003-066X.43.6.481.a
Sober, E. (1989). ‘’ What is Psychological Egoism?”. Behaviorism, vol.17, no.2, pp. 89-102.
Yılmaz, H. (2018). Bencillik Ölçeği: Bencilliğin Uyumsal, Egosantrik Ve Patolojik Biçimlerinin Ölçülmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 74, Temmuz 2018, s. 45-57.

İlginizi çekebilir: Çevresel psikoloji nedir: Çevreyle etkileşimimiz neden önemli?