Çevresel psikoloji nedir: Çevreyle etkileşimimiz neden önemli?

Sizce çevremiz psikolojimizi nasıl etkiler? Peki ya bizim davranışlarımızın çevremiz üzerindeki etkileri nelerdir? Psikoloji tarihini incelediğimizde sosyal psikolojinin, fiziksel ortamların insan psikolojisi üzerindeki etkilerini geçmiş günlerde pek dikkate almadığını görüyoruz. Oysa içinde bulunduğumuz fiziksel ortamlar duygu ve davranışlarımızı etkilemektedir. Çevresel psikoloji, insanların çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen psikoloji alanıdır. Gürkaynak’a göre çevre kavramı çok yakın bir geçmişe kadar sadece “sosyal çevreyi” yani kişinin çevresindeki öteki insanların oluşturduğu çevreyi belirtmek için kullanılmıştır (Gürkaynak, 1978). Öte yandan çevresel psikolojideki çevre kavramı, fiziksel çevre, doğal çevre, yapay çevre ve sosyal çevre olmak üzere dört ana başlığa ayrılır. Çevresel psikoloji disiplinlerarası bir alan olup psikoloji, mimarlık, antropoloji, moda ve sosyoloji başta olmak üzere bir çok farklı disiplinden izler taşır. Çevre psikologları, hem çevrenin insan davranış ve sağlığına etkisini, hem de insanın çevreye etkisini incelerler (Steg ve ark.2012). Canter ve Craik (1981) tarafından yapılan tanıma göre çevresel psikoloji sosyo-fiziksel çevrenin öğeleri ile insan deneyim ve davranışları arasındaki alışverişi ve karşılıklı ilişkiyi inceleyen psikolojinin alt dalıdır (Akt. Gürkaynak, 1988).

1960’lı yıllarda ortaya çıkmaya başlayan çevresel psikoloji, psikolojide yeni bir alandır. Çevresel psikolojiden bahseden ilk psikologlardan biri Willy Hellpach’tır.

Hellpach (1911) renk ve şekil, güneş ve ay gibi farklı çevresel uyaranların insanlar üzerindeki etkilerini incelemiştir (Pol 2006). Her ne kadar Hellpach’ın çalışmaları çevresel psikolojinin konuları olsa da, o çalışmalar insan-çevre ilişkisini inceleyen sistematik araştırmalar olarak konumlandırılmamıştır. Bu yüzden de çevresel psikolojinin kurucuları Brunswik (1903–1955) ve Lewin (1890–1947) olarak görülmektedir.

Çevresel psikoloji, dikkatini ilk önceleri binalar gibi yapay fiziksel ortamların insanlar üzerindeki etkilerini araştırmaya vermiştir. Çevresel psikolojinin ikinci dönemindeki gelişmeler, insanların çevre sorunlarının daha çok farkına varmaya başladığı 1960’ların sonuna denk gelmiştir. O yıllarda sürdürülebilirlik konuları hakkında araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu dönemin araştırmaları hava kirliliğine (De Groot 1967; Lindvall 1970), şehir gürültüsüne (Griffiths ve Langdon 1968), ve çevresel kalitenin değerlendirilmesine (Appleyard ve Craik 1974, Akt. Steg ve ark.2012) odaklanmışlardır. 1970’li yıllardan itibaren araştırmalar enerji arz ve talebi (Zube et al. 1975) ve enerji teknolojilerinin risk algıları ve risk değerlendirmeleri gibi konuları da içermeye başlamıştır (Fischhoff et al. 1978, Akt. Steg ve ark.2012).

Çevresel Psikoloji Dergisi‘ne göre aşağıdakiler çevresel psikolojinin incelediği konular arasındadır:

• Binalar ve doğal manzaraların algılanma şekilleri
• İnsan davranışlarının ekolojik sonuçları
• Fiziksel ortamlarla alakalı olarak turizm davranışları
• İnsanların ve doğanın psikolojik ve davranışsal yönler
• Mekan teorileri, mekan bağlanması ve mekan kimliği
• Kaynak yönetiminin psikolojik yönleri
• Mekanların sosyal kullanımı: Gizlilik, kişisel alan (Akt. Ackerman, 2021).

Eriyen buzullar, soyu tükenen hayvanlar, yok olan ormanlar… Evet, maalesef dünyamız tehdit altında. Küresel ısınma, hava kirliliği ve ormansızlaşma gibi sorunlar tüm dünya insanlarını etkilemekte. Hepimizin farkında olduğu gibi tüm bu sorunların ana kaynağı da insan davranışları. Çevresel psikolojinin ilgilendiği konulardan biri, insan davranışlarının çevreye verdiği zararları durdurmanın yollarını aramaktır. Gifford’un (2017) öne sürdüğü gibi çevresel psikoloji yavaş yavaş “sürdürülebilirliğin psikolojisi” haline dönüşüyor. Doğal kaynakların biz insanların davranışları yüzünden hızla tükendiği bu yüzyılda “çevresel psikolojiye” hiç olmadığı kadar ihtiyacımız varmış gibi gözüküyor. Hepimize çevremize karşı her daim duyarlı olduğumuz günler diliyorum.

2021 yılını “Kendini Sevme ve Hayatı Güzelleştirme Yılı” ilan ettim. Her hafta @ranakutvan kullanıcı isimli Instagram hesabımdan bu konuyla ilgili psikoloji ödevleri paylaşıyorum. Hadi hep beraber kendimizi sevmeye ve dünyayı güzelleştirmeye. Bu arada sizlere bir eğitim haberim var. Zoom üzerinden birebir görüşmeler şeklinde ilerleyen üç haftalık “Öz Sevgi” eğitimimle ilgileniyorsanız bilgi için [email protected] adresine yazabilirsiniz.

Bu yazının tüm hakları Rana Kutvan’a ve Uplifers’a aittir. İzinsiz ve uygun şekilde referans verilmeksizin kopyalanması, çoğaltılması ve başka mecralarda paylaşılması kesinlikle yasaktır.

Kaynaklar:
Ackerman, E. C. (2021). What is Environmental Psychology? https://positivepsychology.com/environmental-psychology/
Appleyard, D. and Craik, K.H. (1974). The Berkeley environmental simulation project: its use in environmental impact assessment. In: Environmental Impact Assessment: Guidelines and Commentary (ed. T.G. Dickert and K.R. Downey), 121–125. Berkeley, CA: University of California Extension.
Canter, D. V., & Craik, K. H. (1981). Environmental psychology. Journal of Environmental Psychology, 1(1), 1–11. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(81)80013-8
De Groot, I. (1967). Trends in public attitudes toward air pollution. Journal of the Air Pollution Control Association 17: 679–681.
Fischhoff, B., Slovic, P., Lichtenstein, S., Read, S., Combs, B.
How safe is safe enough? A psychometric study of attitudes towards technological risks and benefits. Policy Sciences, 9 (2) (1978), pp. 127-152
Gifford R. (2007). Environmental psychology and sustainable development: Expansion, maturation, and challenges. Journal of Social Issues. 63:199–212.
Griffiths, I.D. and Langdon, F.J. (1968). Subjective response to road traffic noise. Journal of Sound and Vibration 8: 16–32.
Gürkaynak, İ. (1988) Çevresel Psikoloji: Doğası, Tarihçesi, Yöntemleri, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 21(1) 1-9.
Gürkaynak, M. (1978). Sosyal Psikolojide Ekolojik Yaklaşım : Davranış Alanı Yöntemi ve Bir Uygulama. Ankara: Kelaynak Yayınevi.
Hellpach, W. (1911). Geopsyche. Leipzig: Engelmann.
Lindvall, T. (1970). On sensory evaluation of odorous air pollutant intensities. Nordisk. Hygienisk Tidskrift (Suppl. 2): 1–181.
Pol, E. (2006). Blueprints for a history of environmental psychology (I): from first birth to American transition. Medio Ambiente y Comportamiento Humano 7 (2): 95–113.
Steg, L., Berg, A. E. v. d., & De Groot, J. I. M. (2012). Environmental psychology: An introduction. Wiley-Blackwell.
Zube, E.H., Brush, R.O., and Fabos, J.G. (eds.) (1975). Landscape Assessment: Values, Perceptions and Resources. Stroudsburg, PA: Dowden, Hutchinson & Ross.

İlginizi çekebilir: Yaşam sevincini artırmak için 3 öneri