Rüyalar ve bilinçaltı arası ilişki hakkında bilimsel açıklamalar

Rüyalar; geceleri zihnimizin bizi sürüklediği tuhaf, bazen çok anlamlı, fakat genellikle mantık dışı dünyalar. İnsanoğlu yüzyıllar boyunca rüyaların arkasında yatan gizli anlamı sorguladı. Sanatçılar, filozoflar ve kaşifler rüyaların izinden giderek ya kendilerine yeni ilham kaynakları buldu ya da mistik olaylarla karşılaştı. Sırrı hala çözülemeyen rüyaların modern bilim ve psikolojide yarattığı tartışmalar günümüzde de hız kesmeden devam ediyor. Kimileri rüyaların beyinde gerçekleşen sıradan reaksiyonlar olduğunu savunsa da; Carl Jung’dan Sigmund Freud’a kadar birçok kuramcı, rüyaları “bilinçaltının derinliklerine açılan pencereler” olarak yorumluyor.

Üstelik rüyaların sakladığı gizli anlam, zaman zaman hepimizin kafasını meşgul ediyor. Bazen gördüğümüz bir rüya sebebiyle kaygılanıyor, bazen yanıtı geçmiş eylemlerde arıyor, bazense hayattaki seçimlerimizi rüyaların rehberliğinde yapıyoruz. Peki, beynimiz gerçekten de uyku sırasında bize rüyalar aracılığıyla mesaj mı vermeye çalışıyor, yoksa rastgele nöral aktiviteler mi gerçekleştiriyor?

Neden rüya görürüz?

Rüyalar; uyku halinde, özellikle REM evresinde bizim kontrolümüz dışında ortaya çıkan bir dizi imge, his ve düşünceyi tanımlar. Bu imgeler genellikle basit şekilde gelişir ve fantastik ile gerçeği birleştirir. Bilim insanları neden rüya gördüğümüzü tam olarak belirlememiş olsa da bu konuda ortaya atılmış pek çok teori bulunur.

Beyin aktivitesi: Bu görüş, rüyaların uykunun doğal bir sonucu olduğunu ve ardında gizli bir anlam olmadığını savunur. Beyindeki sinirsel aktivitelerin uyku esnasında da devam etmesinin, beyindeki farklı bölgeleri uyararak rüya imgelerine yol açabileceğini belirtir.
Hafıza oluşturma: Rüya görme, hafıza ve öğrenme mekanizmalarıyla ilişkilendirilir. Rüyaların, gerçek hayatta öğrenilen bilgileri işlemeye ve hafızayı güçlendirmeye yardımcı olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur.
Bilinçaltı yansıması: Rüyalar hakkında yaygın kanılardan biri, bilinçaltı ve duygusal durum yansıması oldukları yönündedir. Bu teori; rüyaların, bilinçaltındaki çeşitli duygu ve düşüncelerin dışavurumu olduğunu savunur. Bilinçaltı, uyku esnasında özgür kaldığından daha etkili çalışabilir ve günlük hayatta bastırılan duygular hakkında ipucu verebilir.
Duygu işleme: Rüyaların, beynin duyguları yönetme sistemi olduğunu savunan görüşler de vardır. Bu durumda beyin, farklı hayali bağlamlar kurarak çeşitli duyguları prova ediyor ve beyindeki hatalı veya gereksiz bilgileri temizliyor olabilir.
Anında tekrar: Bu görüşe göre; rüyalar, özellikle yakın zamanda deneyimlenen olayları analiz etme amacıyla ortaya çıkıyor olabilir.
Evrim: Bu teori, rüyaların evrimsel işlevi olduğunu ve farklı senaryolar üzerinden hayatta kalmaya yardımcı çeşitli becerilerin geliştirilmesine yardımcı olabileceğini öne sürer.

REM uykusu ve uykunun evreleri

Rüya görmenin kesin nedenleri hakkında kesin bir kanı olmamakla birlikte, uzmanlar bu konuda araştırma yapmaya ve teoriler ortaya atmaya devam ediyor. Ancak rüyaların nasıl ve ne zaman ortaya çıktığı ya da ne kadar sürdüğü gibi sorular yanıtsız kalmıyor. Örneğin; her insan, bir gece uykusu boyunca ortalama 2 saat rüya görür. Fakat uyku esnasında beynin işleyişi değiştiğinden bu rüyalar kalıcı belleğe işlenmez. Uyanınca rüyaları hatırlayamamanın nedenlerinden biri de budur.

Rüyalar uykunun herhangi bir evresinde oluşmakla birlikte, sıklıkla REM (hızlı göz hareketi) adı verilen ve beyin aktivitelerinin, uyanıklık anındaki kadar yoğun yaşandığı evrede görülür. Bu evre, hızlı göz hareketleri ve canlı imgelerle ilişkilidir. İnsanlarda uyku sırasında üç NREM, yani REM olmayan evre daha bulunur ve rüyaların bir bölümü bu evrelerde oluşabilir. Çoğu araştırma, normal bir gece uykusunda her insanın bu dört evrenin tamamından tekrar tekrar geçerek yaklaşık 1,5-2 saatlik bir döngü tamamladığını gösterir. REM evresindeki beyin aktiviteleri, diğer evrelere kıyasla önemli ölçüde arttığından uyanık yaşamdan öğeler, fantastik unsurlar, canlı ve tuhaf biçimler iç içe geçebilir. Öte yandan REM dışı rüyalar, zaman ve mekana bağlı düşüncelerden ya da anılardan oluşan daha tutarlı içeriklere sahip olabilir. REM evresi gece boyunca eşit dağılmadığından ve büyük ölçüde uykunun ikinci yarısında geliştiğinden, rüyalar uyanıklık öncesi saatlerde yoğunlaşabilir.

Rüyaların bilinçaltındaki rolü

Rüyalar ve bilinçaltı arası rol uzun süredir tartışılmasına rağmen, bu konuya kesin bir açıklama getirmek mümkün değil. Ancak bilinçaltı zihin, bilinçli farkındalığın ötesinde bir boyuttur ve insan hayatındaki en derin duyguların, anıların, travmaların deposudur. Uyku esnasında bilinç hali devre dışı kaldığından, rüyalar bilinçaltı arzulara, korkulara ve çözülmemiş meselelere erişim şansı sunuyor olabilir. Kimi çalışmalar, rüyalar aracılığıyla anıları daha iyi pekiştirdiğimizi ve bu şekilde normalde çözme şansımız olmayan problemlerle yüzleşebildiğimizi gösterir.

Rüya ve psikoloji denilince en önemli nörologlardan olan Sigmund Freud ise rüyaların, bilinçdışı arzuları, düşünceleri ve istekleri temsil ettiğini savunur. Bu fikre göre; insanların günlük hayatta bastırdığı cinsel içgüdüler ve çeşitli hisler, bilinçdışı gerçekleşen rüyalar aracılığıyla yönlendirilir. Esasında araştırmalar Freud’un öne sürdüğü iddiaların birçoğunu kanıtlayamamış olsa da bu düşünce biçimi, özellikle rüya yorumlama alanındaki popülerliğini günümüzde de korur. Öte yandan; bir düşüncenin bastırılmasının, genellikle o düşünce hakkında daha sık rüya görmeyle sonuçlandığını gösteren çalışmalar da bulunur ve bunların bir nevi geri tepme olduğu düşünülür.

Özetlemek gerekirse; söz konusu rüya olduğunda herkes farklıdır. Kimileri hiç rüya görmezken, kimileri renkli ve heyecanlı rüyalara aşinadır. Gerçekte olan ise herkesin, ideal bir uyku süresinde 1-2 saat rüya gördüğünü fakat büyük bir kesimin bu rüyaları hatırlamadığını kanıtlar niteliktedir. Hatta bir rüyayı hatırlarken, kontrollü bilinç ile yorumlamak ve ona yeni bir görünüm kazandırmak bile mümkün olabilir. Dolayısıyla rüya ve zihin arası ilişkide hala birçok bilinmeyen var. Ancak rüyaların rastgele sinirsel aktivitelerden çok daha fazla anlam yüklü olduğu, hatta bazen günlük hayatın ve duygu durumunun net bir yansıması olduğu da bir gerçek. Bu nedenle rüyalar; iç dünyanızı anlamak, günün analizini yapmak, bazen de kafanıza sık sık taktığınız olaylarla yüzleşmek için önemli bir kapı aralıyor olabilir.

Kaynak: sleepfoundation, verywellmind

İlginizi çekebilir: Rüya yorumlamanıza yardımcı olacak ipuçları ve en sık görülen rüyaların anlamları