Kanser hastaları ve hasta yakınları için pratik günlük yaşam rehberi

Tıp dünyasında kanser tedavisiyle ilgili yaşanan gelişmeler, her geçen gün kanser hastalarının tedavilerini evlerinde sürdürebilmelerine olanak veren yeni tedavi yöntemlerinin ortaya çıkmasına da olanak sağlıyor. Bunun sonucunda da tıp eğitimi almamış olan hasta yakınları da, sevdikleri kişilere eğitimli doktorlar ve sağlık uzmanları kadar etkili bakım hizmetleri sunabiliyorlar.

Kanser nedir? Diğer organlara nasıl yayılır?

Tüm dünyayla birlikte Türkiye’de de kanser hastalığı geçmiş yıllara oranla katlanarak artıyor. Bu hızlı artış sonucunda sağlık sisteminin kanser hastalarına sağladıkları olanaklar da, her geçen gün daha kısıtlı hale gelmeye başladı. Bu nedenle kanser hastası yakınları olanlar için, onlara nasıl yardımcı olabileceklerine dair bir rehber hazırlamak istedik. Rehberdeki bilgilerin tamamı www.cancer.org’tan alınmış olup, bu bilgiler dışında uzman olmayan hiç kimsenin herhangi bir eklemesine yer verilmediğini özellikle belirtmek istiyoruz.

Listede kanser hastalarının yaşadığı genel problemlere, bu problemler yaşanmadan önce hastanın verebileceği sinyallere ve problem yaşandıktan sonra bu problemle nasıl başa çıkabileceğinize yer verdik. Aşağıdaki bilgiler kanser hastası bakımında hasta yakınlarına ve hastalara rehber olacak nitelikte, ancak bu bilgilere sahip olan kişilerin doktor ya da hemşirenin yapabileceği işi üstleneceği anlamına gelmediğinin de altını çizmekte fayda var.

Gerginlik, korku ve duygusal rahatsızlık hali

Gerginlik, korku, belirsizlik, öfke ve üzüntü kanser hastalarının ve hasta yakınlarının en çok yaşadıkları duygu durumları. Özellikle ilk tanı konulduğunda, hem hastada hem de hasta yakınında ani duygusal değişimler yaşanabiliyor.

Aileyle ve evle ilgili görevlerin yerine getirilmemeye başlaması, günlük olaylarda kontrolün kaybedilmesi, kişinin dış görünüşündeki ani değişimler ya da kişinin hiç beklemediği bir anda ölüm gerçeğiyle yüzleşmesinin yarattığı şok etkisi, kanser hastalarında ve hasta yakınlarında korku ve gerginlik yaratabilir.

Hasta birey, gelecekle ilgili belirsizlik hissine kapılabilir ve hastalıkla başa çıkma, acı ve bilinmezlik konusunda tedirgin olabilir. Bazı hastalar, bedenindeki ani değişimleri kolay kabullenemeyerek kendisine yabancılaşabilir. Sürekli birilerine bağımlı olarak yaşama fikri, sevdikleriyle kurduğu ilişkideki değişimler, çevresindeki diğer insanların hastaya normalden fazla ilgi gösteriyor oluşu hastayı bunaltabilir ve aile ilişkilerinde değişim yaratabilir.

Aynı şekilde aile yakınları da ellerinden geleni yapıp yapmadıkları konusunda kendilerini suçlayabilir ve hastayla aynı duyguları yaşayabilir. İş yaşamlarını, çocuk bakımını, öz bakımlarını ve yaşamla ilgili diğer sorumluluklarını kanser hastası kişiye göre dengelemek durumunda kaldıkları için özellikle hastalığın ilk zamanlarında bocalama ve karmaşa yaşarlar.

Bazen kanser hastası olan kişiler gereğinden fazla sinirli ya da depresif olabilirler ve günlük yaşamdaki sorumluluklarıyla başa çıkmakta zorlanabilirler. Hastanın ve hasta yakınlarının anlamakta ve kontrol etmekte zorlandığı durumlarda profesyonel yardım almak çok daha kısa sürede daha etkili ve uzun süreli sonuçların alınmasını sağlayacaktır.

Belirtileri:

Panik sonucu ortaya çıkan gerginlik ve bunalmışlık hissi
Düşünmede, problem çözümünde ve karar almada problem yaşama
Sinirli ve huzursuz olma
Duyguların yoğun yaşanması
Kontrolü kaybetme korkusu
Olaylara olumsuz tarafından yaklaşma
Titreme
Baş ağrıları
Diğer insanlara karşı öfkeli olma
Yorgunluk, acı, mide bulantısı gibi fiziksel semptomlarla başa çıkamama durumu
Uyku problemleri

Hastanın yapabilecekleri:

Kendinizin ve ailenizin korkuları ve duygularıyla ilgili çevrenizdekilerle konuşmayı deneyin. Üzgün ve karmaşık hissetmeniz çok normal olduğunu unutmayın.
Ailenizle ya da bakımınıza yardımcı olacak kişiyle birbirinize nasıl destek olabileceğinizi konuşun.
Gerginlik ve korku hissettiğinizde kendinizi ya da başkalarını suçlamayın. Bunun yerine düşüncelerinize, endişelerinize ve inançlarınıza odaklanarak bu duyguları yaşamanıza sebep olan şeyi bulmaya çalışın.
Grup çalışmalarına katılın ya da bireysel olarak psikolojik destek alın.
Kendinizin ve ailenizin psikolojik destek alabileceği bir uzmana yönlendirmesi için doktorunuzla konuşun.
Dua, meditasyon gibi manevi yönden sizi besleyebilecek aktiviteler yapın.
Nefes ve rahatlama egzersizleri yapın.
Gerginlik semptomlarını artıran kafeinden uzak durun.

Hasta yakınlarının yapabilecekleri:

Hastanın korkularını ve endişelerini sizinle paylaşabileceği sohbet ortamları yaratın.
Hastayı hazır olmadan konuşmaya zorlamayın.
Ciddi boyuta ulaşan endişe durumunda, hastayı mantıklı açıklamalar yaparak rahatlatamazsınız. Bu nedenle gözlemlediğiniz semptomları doktorla paylaşmayı deneyin.
Başa çıkamadığınızı hissettiğiniz durumlarda psikolojik destek almayı deneyin.

İştahın azalması

Kanser hastası olan kişilerde iştahın azalması sıklıkla görülen bir durum. Yeme isteğindeki bu azalma yutkunmada zorluk yaşanması, depresyon, acı, baş dönmesi ya da kusmaya bağlı olabiliyor. Aynı şekilde koku ya da tat duyusundaki değişimler, tok hissetme, tümör büyümesi, vücuttaki su kaybı, kemoterapi ve radyoterapinin yan etkileri de kanser hastalarında iştahın azalmasına sebep olabiliyor.

Belirtileri:

Yiyeceklere duyulan ilginin azalması
Sürekli yediği ve sevdiği yiyecekleri yememe isteği
Kilo kaybı

Hastanın yapabilecekleri:

İştahınızın azalmasının sebebinin ne olabileceğini doktorunuzla konuşarak bulmaya çalışın.
Yiyebildiğiniz kadar yemeye çalışın ancak çok yemek için kendinizi zorlamayın.
Kahvaltıyı asla atlamayın.
Sevdiğiniz yiyecekleri az ve sık yemeye çalışın.
Yemesi kolay ve besin değeri yüksek yiyecekler tercih edin (puding, dondurma, yoğurt, milkshake gibi).
Etleri küçük parçalar halinde tüketin ve sos kullanın.
Yediğiniz yiyeceklerin kalorisini artırmak için tereyağı, bitkisel yağlar, şeker ve süt gibi eklemeler yapın.
Yemeklerin tadını güçlendirmek için bol baharat kullanın.
Tek başınıza yemek yerine diğer aile üyeleriyle birlikte masaya oturun.
Yemeklerde değil, öğün aralarında sıvı alın.
Yemekten bir saat kadar önce hafif fiziksel aktiviteler yapın.
Yatmadan önce bir şeyler atıştırın.

Hasta yakınlarının yapabilecekleri:

Hastaya günlük olarak 6-8 öğünlük bir beslenme programı yapın.
Yemeklerde ekmek, makarna, patates gibi yüksek karbonhidratlı besinler, balık, tavuk , et, hindi, yumurta, peynir, süt, yoğurt, kuruyemiş, baklagiller gibi protein yönünden güçlü besinler kullanın.
Soğuk içecekleri ve meyve sularını hastanın her zaman erişebileceği noktalarda bulundurun.
Yemek saatlerini hasta için eğlenceli hale getirmeye çalışın. Mümkün olabildiğince kalabalık ve ilgi çekici sofralar hazırlayın.
Hasta yemek yemek istemediği zamanlarda meyvelerden smoothieler, milkshake ya da puding gibi kolay yiyebileceği aperatifler hazırlayın.
Hastanın yemek yememe isteğinin sizin suçunuz olduğunu düşünmeyin.

Depresyon

Kanser hastalarının ve hasta yakınlarının, zorlu tedavi sürecinde depresyon belirtileri göstermeleri oldukça normal bir durum. Duygulardaki ani değişim, üzüntü ve belirsizlik kanser hastalarındaki depresyonun en önemli sebeplerinden.

Depresyon belirtileri uzun süreli devam ettiğinde ve günlük hayatı etkilemeye başladığında, hastaya ve hasta yakınlarına zarar verebilecek seviyelere ulaşabiliyor. Ancak klinik depresyon, her 4 kanser hastasının birinde görülen ve tedavi edilebilecek bir hastalık. Özellikle ilk teşhisten sonra hastalarda ve hasta yakınlarında depresyon belirtileri yoğun olarak görülmeye başlayabiliyor.

Depresyon tedavisinde ilaç kullanımı, psikolojik yardım ya da her ikisi birden kullanılabiliyor. Bu tedavide hastanın hayat kalitesini artırmaya ve hastanın kendisini daha iyi hissetmesine yönelik çalışmalar yapılıyor.

Belirtileri:

Günün büyük çoğunluğunda üzgün ya da boşlukta hissetme
Daha önce zevk alarak yapılan aktivitelerden uzaklaşma
Yeme bozuklukları (kilo kaybı ya da artışı)
Uyku düzeninde değişimler (uykusuzluk ya da aşırı uyuma)
Hiç bitmeyen yorgunluk hissi
Enerji düşüklüğü
Hastanın kendisini suçlu, değersiz ve çaresiz hissetmesi
Odaklanmada, hafızada ve karar vermede zorluk yaşama
Ölüm düşüncesi ve intihara yatkınlık, intihar girişimleri
Yukarıdaki semptomlardan 5’ine ya da daha fazlasına 2 haftadan daha fazla süredir sahipseniz klinik depresyon yaşıyor olabilme ihtimaline karşı mutlaka bir uzmana danışmalısınız.

Hastanın yapabilecekleri:

Endişeli ve korkuyor olmanızın oldukça normal olduğunun farkında olun. Korkularınızı ve endişelerinizi size yakın olan ve güvenebileceğiniz kişilerle konuşarak paylaşmaya çalışın.
Psikolojik destek gruplarına katılın ya da bireysel olarak psikolojik danışmanlık hizmetlerinden yararlanın.
Her gün düzenli olarak nefes ve rahatlama egzersizleri yapın.
Doktorunuzla görüşerek olası depresyon tedavileriyle ilgili bilgi edinin.
Tedavi için gerekli olan ilaçları aksatmadan kullanın.
Doktorunuzdan antidepresan kullanımının yan etkileriyle ilgili bilgi alın.
Alkol tüketimini mümkün olabildiğince azaltın.

Hasta yakınlarının yapabilecekleri:

Hastanın sizinle paylaştığı duyguları özenle ve yargılamadan dinleyin.
Hastayı kendisini hazır hissetmeden konuşmaya zorlamayın.
Birbirinize nasıl destek olabileceğiniz konusunda fikir alışverişi yapın.
Gerekli olduğu durumlarda birlikte, bir uzmandan psikolojik destek almaya çalışın.
Hasta ilaç tedavisine başladıysa, ilaçlarını düzenli olarak almasına yardımcı olun.
Kendi ruh sağlığınıza da özen göstermeyi ve gerektiğinde psikolojik destek almayı ihmal etmeyin.
Sizi mutlu eden ve yapmaktan zevk aldığınız aktiviteleri yapmak için kendinize zaman ayırın.

Fiziksel egzersiz ve spor

Kasların ve bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi için tedavi sürecinde fiziksel egzersiz ve spor oldukça önemli. Tedavi sürecinde uzun süre yataktan çıkamama durumu eklemlerde, kaslarda, solunum sisteminde, iştahta ve hastanın ruh halinde önemli değişimler yaratabiliyor. Bu problemleri önleyebilmek için, tedavinin başladığı günden itibaren her gün düzenli olarak egzersiz yapılması gerekiyor. Hastanın güvenliği için, egzersizlerin mutlaka doktor kontrolünde yapılması gerekiyor.

Hastanın yapabilecekleri:

Kişisel bakımınızı aksatmayın.
Her gün açık havada, en az 20 dakika yürümeye çalışın.
Yorgunluk hissini azaltmak ve kendinizi daha enerjik hissetmek için yapabileceğiniz egzersizler hakkında bir uzmandan destek alın.
Size acı veren ve mutsuz hissettiren aktiviteleri yapmaktan kaçının.

Hasta yakınlarının yapabilecekleri:

Hastanın yaptığı egzersizlerde ona eşlik edin. Her gün düzenli olarak birlikte yürüyüşe çıkın.
Eğer hasta yataktan çıkamayacak durumdaysa, ona pasif olarak yaptırabileceğiniz egzersizler hakkında bir fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanından destek alın.

Kanser, erken tanı ve tedaviyle önlenebilecek bir hastalık. Bu nedenle kanser belirtilerini iyi analiz etmek ve mümkün olabildiğince erken tanı alabilmek hayat kurtarıcı. Aynı şekilde, yaşam tarzımızda yapacağımız küçük değişikliklerle kanser riskini en aza indirebilmek mümkün. Kanser riskini azaltmak için yapabilecekleriniz hakkında ‘Kanser riskini azaltmak için 13 öneri’ makalemizde basit ve etkili öneriler bulabilirsiniz.

Kanser hastalığında medikal tedavinin yanı sıra psikolojik destek de büyük önem taşıyor. Hastanın ve hasta yakınlarının psikolojik olarak güçlü kalabilmeleri için en etkili yöntemlerden biri, daha önce de bahsettiğimiz psikolojik destek grupları. Bireysel ve grup terapilerinin yanı sıra, kanser hastalarının ve hasta yakınlarının paylaşımda bulundukları online platformlar, bu konuda oldukça etkili. Bu psikolojik dayanışmanın güzel bir örneği olarak ‘Kanserle Dans’ platformuyla ilgili ayrıntılı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Aynı şekilde, hastanın motivasyonunu yüksek tutmada ve psikolojik olarak kendisini iyi hissetmesinde en önemli rol hasta yakınlarına düşüyor. Sevdiği insanların yanında olması ve onu hayata bağlayan kişilerin bu zorlu dönemde hastayla el ele yürümesi, hastanın iyileşme isteğini artıran, ruh sağlığını destekleyici bir unsur. Fotoğrafçı Bob Carey’nin , karısı Linda’ya kanser teşhisi koyulduktan hemen sonra hazırlamış olduğu muhteşem sürpriz, bunun en güzel örneklerinden.

1-7 Nisan Kanser Haftası’na özel olarak, kanser hastalığıyla ilgili farkındalık yaratmak için hazırlamış olduğumuz bu yazıyı sevdiklerinizle paylaşabilir, kanser hastalarına ve hasta yakınlarına destek olabilirsiniz.