Fotoğrafçılıkta telif hakkı: Fotoğraf çekerken maymun olmayın

Siteyi takip edenlerden fotoğraf hobisi olanlar olduğunu, hatta direkt fotoğrafçılığı meslek olarak ifa edenleri biliyorum.

Fotoğraf kaynağı: Fastcompany

Geçen ay İngiliz vahşi yaşam fotoğrafçısı David Slater’in, Endonezya’da maymunların yaşamlarını fotoğraflarken bir maymunun fotoğraf makinesini alıp kendisini çektiği yani bir nevi selfie yaptığı görüntüler, fotoğrafları yayınlayan “Wikimedia” sitesiyle ünlü fotoğrafçıyı karşı karşıya getirdi.

Hikâye kısaca şöyle; Slater maymunları fotoğraflarken makineyi otomatik ayarlara alıyor ve ortaya bırakıyor. Maymunlar da oynamaya başladıkları makinenin deklanşöre basınca çıkan sesine bayılıyorlar ve yüzlerce poz çekiyorlar. Bunlardan bir tanesini “Wikimedia” isimli internet sitesi yayınlıyor. Slater kaldırılmasını talep edince şok edici cevapla karşılaşıyor. Zira Wikimedia eserin sahibinin Slater değil, maymun olduğundan bahisle kendisinin hak talep edemeyeceğini bildiriyor.

Amerika’da dava sürüyor. Peki ya bu komik olay Türkiye’de gerçekleşseydi?

Türk Hukukunda sanat eserlerinin ve fotoğrafın telif haklarına ilişkin asıl mevzuat 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’dur.
Bu kanunun 1/B maddesine göre eser ; “Sahibinin hususiyetini taşıyan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her
nevi fikir ve sanat mahsulleridir”.

Yani eserin meydana gelmesi için,

a. Sahibinin hususiyetini taşıması,
b. Şekillenmiş olması,
c. Kanunda sayılan eser türlerinden birine girmesi,
d. Fikri bir çabanın sonucu olması gereklidir.

Fotoğraf, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre “güzel sanat eseri” olarak
kabul edilmiştir.

“Madde 4- Güzel sanat eserleri, estetik değere sahip olan;
5. Fotografik eserler ve slaytlar,”

Fotoğrafçılıkta telif hakkı, deklanşöre basılarak, görüntünün filme yerleştirildiği an
başlar ve başka hiçbir işleme gerek kalmaksızın kendiliğinden kazanılır.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre eser sahibi, eseri meydana getiren kişidir. Fotoğrafçılık için konuşursak kısaca makinenin sahibi değil, fotoğrafı çeken kişidir.

Peki Wikimedia’nın muhatabının kim olması gerekiyor?

Bu konu Kanunda “Umuma arz salahiyeti” başlığı altında düzenlenmiştir. “Madde 14- Bir eserin umuma arz edilip edilmemesini yayımlanma zamanını ve tarzını münhasıran eser sahibi tayin eder.”

Eser sahibi (veya mirasçıları) kendisine kanunen tanınan mali hakları süre, yer ve muhteva itibariyle sınırlı veya sınırsız, karşılıklı veya karşılıksız olarak başkalarına devredebilir.

Şimdi buraya kadar okununca Türk Hukukuna göre maymunun hak sahibi olduğunu düşünmüş olabilirsiniz. Ancak maymun,

1- Gerçek kişi sıfatında değildir,
2- Temyiz kudreti, ayırt etme gücü yoktur. Buna bağlı olarak fiil ve hak ehliyeti bulunmamaktadır.

Dolayısıyla akla yatkın olan gelen şekilde maymunun burada bir hak iddia etmesinden söz edilemez. Nitekim davada son sözü ABD Telif Hakkı Ofisi “Kurumdan yapılan açıklamada, hayvanların ve diğer insan olmayan varlıkların yaptığı hiçbir şeyin telif hakkı kaydına giremeyeceğini…” olarak söyledi.

Bu yazı işin eğlenceli tarafıydı ama özellikle bu işi meslek olarak yapan fotoğrafçılara uyarım;

“Makinenizi birine masum bir poz için bile teslim ederken dikkatli olun.”

Yazarın diğer yazıları için tıklayınız.